Kakomotivisatiucenike
- 1. Knjiga je objavljena pod naslovom: 弌亰亳, . (1998). 舒从仂 仄仂亳于亳舒亳 亠仆亳从亠. 弌仗从仂 弌舒舒亠于仂: 舒于仂亟 亰舒 弍亠仆亳从亠 亳 仆舒舒于仆舒 亠亟于舒. Na osnovu lana 25 Zakona o izdavakoj djelatnosti zabranjeno je u cjelosti ili djelimino pre邸tampavati ili neovla邸teno umno転avati/fotokopirati ovu knjigu. Prilikom citiranja odnosno navoenja sadr転aja iz ove knjige nu転no je po邸tovati APA- standarde, 邸to znai da se direktno preuzeti tekst mora dati pod znacima navoda sa oznakom stranice iz knjige, a vi邸e od 500 rijei uz odobrenje autora. Knjigu u tvrdom povezu B5-formata sa 424 stranice mo転ete nabaviti po cijeni od 40 KM (20 eura), na adresi distributera: IZDAVAKA KUA SUZI "BOOKS AND SOUNDS", D.O.O. Novice Cerovia bb, Banja Luka PIB: 402368130007 PDV broj: 402368130007 Matini broj: 11000967 貼rn: 56209900018986-87 (kod Razvojne banke Banja Luka) Tel-fax: 00387-51-307-821 E-mail: xbs@blic.net
- 2. Knjiga je objavljena pod naslovom: 弌亰亳, . (1998). 舒从仂 仄仂亳于亳舒亳 亠仆亳从亠. 弌仗从仂 弌舒舒亠于仂: 舒于仂亟 亰舒 弍亠仆亳从亠 亳 仆舒舒于仆舒 亠亟于舒. Prof. dr Nenad Suzi Kako motivisati uenike Izdava Zavod za ud転benike i nastavna sredstva Republike Srpske Srpsko Sarajevo Za izdavaa Mr Tomislav ipovac Urednik Dr Mile Ili Recenzenti Dr Petar Mandi, predsednik Akademije nauka Republike Srpske Dr Ratko Dunerovi, redovni profesor, Univerzitet Novi Sad Lektor Milutin Vuji Korektor Ranka Suzi Tehnika priprema, korice, kompjuterski slog Veljko Dejanovi tampa "GrafoMark" Lakta邸i 2
- 3. Knjiga je objavljena pod naslovom: 弌亰亳, . (1998). 舒从仂 仄仂亳于亳舒亳 亠仆亳从亠. 弌仗从仂 弌舒舒亠于仂: 舒于仂亟 亰舒 弍亠仆亳从亠 亳 仆舒舒于仆舒 亠亟于舒. Dr Nenad Suzi KAKO MOTIVISATI UENIKE Zavod za ud転benike i nastavna sredstva Republike Srpske Srpsko Sarajevo, 1998. godine 3
- 4. Knjiga je objavljena pod naslovom: 弌亰亳, . (1998). 舒从仂 仄仂亳于亳舒亳 亠仆亳从亠. 弌仗从仂 弌舒舒亠于仂: 舒于仂亟 亰舒 弍亠仆亳从亠 亳 仆舒舒于仆舒 亠亟于舒. SADR貼AJ KAKO MOTIVISATI UENIKE PREDGOVOR ............................................................................................. 15 POJAM MOTIVACIJE ................................................................................ 20 TEORIJE MOTIVACIJE ............................................................................ 24 Prva uenja o motivaciji ............................................................................ 24 Rani bihejviorizam ................................................................... 29 Instinktivizam.................................................................................. 33 Psihoanaliza i motivacija ................................................................ 37 Kasni bihejviorizam ....................................................................... 45 Teorija polja Kurta Levina ............................................................. 53 Kognitivistika tumaenja motivacije............................................. 59 Uenje psihologa humanista............................................................ 71 Olportovo uenje....................................................................... 71 Maslov - teorija potreba ili hijerarhija motiva......................... 76 Motivacija postignua..................................................................... 80 Teorije unutra邸nje motivacije ............................................................ 84 Kriteriji razvrstavanja teorija unutra邸nje motivacije ..................... 84 Festind転er kognitivna disonanca................................................... 88 Heb optimalna budnost ................................................................ 89 Hant optimalna stimulacija .......................................................... 92 MekKlilend adaptacioni nivo postignue ................................. 97 Berlajn eksplorativna aktivnost .................................................... 99 Mek Rejnolds kognitivna inovacija ............................................. 104 Kegan redukcija neizvesnosti ...................................................... 108 Vajt kompetencija ........................................................................ 115 Desaj kompetencija i samodeterminacija .................................... 117 Dearms personalna uzronost..................................................... 122 ikzentmihalji flou-do転ivljaj........................................................ 124 Doprinos dvo-ciljnih teorija motivacije ............................................ 128 VANJSKI IZVORI MOTIVACIJE ............................................................ 137 Materijalna nagrada ........................................................................... 139 kolska ocena ...................................................................................... 143 kolska ocena kao postignue ........................................................ 143 kolska ocena i socijalni ciljevi deteta ........................................... 145 ta ocenjivati .................................................................................. 149 Pohvala, priznanje .............................................................................. 152 Plaketa, pehar, diploma ..................................................................... 154 Ekskurzija, letovanje, izlet ................................................................. 157 4
- 5. Knjiga je objavljena pod naslovom: 弌亰亳, . (1998). 舒从仂 仄仂亳于亳舒亳 亠仆亳从亠. 弌仗从仂 弌舒舒亠于仂: 舒于仂亟 亰舒 弍亠仆亳从亠 亳 仆舒舒于仆舒 亠亟于舒. Grafikon 邸kolskog uspeha .................................................................. 160 kolska izlo転ba, 邸kolski list ................................................................ 162 kolska priredba ................................................................................. 165 MOTIVACIJA I MORAL .......................................................................... 168 Dru邸tvene promene, moral i motivacija ........................................... 168 Od dogmatskog ka humanom moralu ............................................... 176 Vrednosti i motivacija ......................................................................... 180 Moral i pona邸anje .............................................................................. 191 ODNOS MOTIVACIJE I KOGNITIVNOG STILA.................................. 197 Klasifikacije kognitivnih stilova ........................................................ 197 Memorijske strukture, kognitivni stil i motivacija ........................ 204 Pedago邸ke pouke veza kognitivnog stila i motivacije ................... 209 UTICAJ EMOCIONALNE KLIME NA MOTIVACIJU............................. 211 Emocionalna klima u tradicionalnoj nastavi .................................... 211 Kako graditi emocionalnu klimu koja podupire motivaciju............ 217 ALTRUIZAM, EMPATIJA I MOTIVACIJA ............................................. 219 Socijalni ciljevi, altruizam i 邸kolsko postignue - motivacija.......... 219 Empatija i motivacija.......................................................................... 225 Edukacija za empatiju podstie motivaciju ..................................... 230 MOTIVACIJA U CILJNO-VOENOM UENJU .................................... 231 Izvoenje ciljeva uenja ..................................................................... 232 Izvoenje ciljeva uenja pedago邸ke pouke za motivaciju ............ 239 Aktivno ciljno uenje .......................................................................... 241 Neke metode, oblici i tehnike uenja u aktivnoj nastavi ................. 244 Izvori motivacije u aktivnom ciljnom uenju .................................. 248 Uenje zasnovano na obja邸njenju ..................................................... 250 Kako uenje na osnovu obja邸njenja rezultira motivacijom ............ 255 Uenje na osnovu gre邸ke .................................................................. 257 Motivacija uenika uenjem na osnovu gre邸ke ................................ 262 Ciljno-zasnovana evaluacija .............................................................. 263 DETETOVE PREDRASUDE O UENJU, IMPLICITNE TEORIJE........ 267 ta su to "implicitne teorije o uenju" ............................................. 267 U korist motivacije i protiv predrasuda o nastavi i uenju ............. 272 UENJE UENJA ...................................................................................... 274 Znaaj uenja uenja .......................................................................... 274 Intuitivna osnova uenja i motivacije ................................................ 280 Jedan konvencionalni program obuke za uenje uenja ................. 288 5
- 6. Knjiga je objavljena pod naslovom: 弌亰亳, . (1998). 舒从仂 仄仂亳于亳舒亳 亠仆亳从亠. 弌仗从仂 弌舒舒亠于仂: 舒于仂亟 亰舒 弍亠仆亳从亠 亳 仆舒舒于仆舒 亠亟于舒. MOTIVACIONA SNAGA HUMORA ....................................................... 291 Humor neiskori邸teni izvor motivacije u nastavi ............................ 291 Legalni i ilegalni humor u nastavi ...................................................... 294 Pedago邸ki efekti humora u nastavi .................................................... 296 Primjer jedne "radionice" za upotrebu humora u nastavi ............. 299 Didaktika upotreba humora ............................................................ 301 POGOVOR .................................................................................................. 305 REZIME ...................................................................................................... 309 ZABELEKE .............................................................................................. 310 LITERATURA ............................................................................................ 311 6
- 7. Knjiga je objavljena pod naslovom: 弌亰亳, . (1998). 舒从仂 仄仂亳于亳舒亳 亠仆亳从亠. 弌仗从仂 弌舒舒亠于仂: 舒于仂亟 亰舒 弍亠仆亳从亠 亳 仆舒舒于仆舒 亠亟于舒. CONTENT HOW TO MOTIVATE THE PUPILS PREFACE..................................................................................................... 15 MOTIVATION AS A TERM...................................................................... 20 THEORIES ABOUT MOTIVATION......................................................... 24 The first theories about motivation ......................................................... 24 The early behaviorism.................................................................... 29 Instinctivism .................................................................................. 33 Psycho-analysis and motivation..................................................... 37 The late biheviorism....................................................................... 45 Kurt Lewin's theory ....................................................................... 53 Cognitivistic theories about motivation.......................................... 59 The theories of humanistic psychologists........................................ 71 Allport's Theory........................................................................ 71 Maslow Theory of needs or hierarchy of motives................. 76 Motivation of achievement.............................................................. 80 Theories of intrinsic motivation......................................................... 84 Criteria for separation of theories of intrinsic motivation ............. 84 Festinger cognitive dissonancea.................................................. 88 Hebb optimal vigilance................................................................. 89 Hunt optimal stimulation ............................................................ 92 McClelland adaption level achievement .................................. 97 Berlyne explorative activity ....................................................... 99 Mc Reynolds - cognitive inovation ............................................... 104 Kagan reduction of uncertainty.................................................... 108 Vhite competency ....................................................................... 115 Deci competency and self-determination ................................... 117 DeCharms personal causality ..................................................... 122 Csikszentmihalyi flow-experience .................................................. 124 Contribution of two-goal theories of motivation............................... 128 THE EXTERNAL RESOURCES OF MOTIVATION................................ 137 Materijal reword ................................................................................. 139 School mark ......................................................................................... 143 School mark as an achievement....................................................... 143 School mark and social aims of a child .......................................... 145 What to grade ................................................................................. 149 Praise, acknowledgement.................................................................... 152 Medallion, goblet, diploma.................................................................. 154 Excursion, summer vacation, picnic ................................................. 157 7
- 8. Knjiga je objavljena pod naslovom: 弌亰亳, . (1998). 舒从仂 仄仂亳于亳舒亳 亠仆亳从亠. 弌仗从仂 弌舒舒亠于仂: 舒于仂亟 亰舒 弍亠仆亳从亠 亳 仆舒舒于仆舒 亠亟于舒. Graph of success in school .................................................................. 160 School exibition, school paper ............................................................ 162 School performance ............................................................................. 165 MOTIVTION AND MORAL ...................................................................... 168 Social changes, moral and motivation .............................................. 168 From dogmatic to humanistic moral.................................................. 176 Values and motivation ......................................................................... 180 Moral and behavior ............................................................................ 191 RELATION BETWEEN MOTIVATION AND COGNITIVE STILES..... 197 Clasifications of cognitive stiles ......................................................... 197 Memory structures, cognitive stile and motivation ......................... 204 Pedagogical lessons relation between cognitive stile and 209 motivation ............................................................................................ INFLUENCE OF EMOTIONAL CLIMATE ON MOTIVATION ............ 211 Emotional climate in treditional schooling ....................................... 211 How to build emotional climate that supports the motivation ..... 217 ALTRUISM, EMPHATY AND MOTIVATION ...................................... 219 Social aims, altruism and school achievement, motivation ............ 219 Empathy and motivation ................................................................... 225 Education for empathy stimulates the motivation .......................... 230 MOTIVATION IN THE GOAL-DRIVEN LEARNING ........................... 231 Deriving the purpose of learning ...................................................... 232 Deriving the purpose of learning pedagogical lessons about 239 motivation ........................................................................................... Active goal-drivem learning ............................................................... 241 Some methods, forms and techniques in active learning ................. 244 Resources of motivation in active goal-driven learning .................. 248 Explanation-based learning ............................................................... 250 How explanated-based learning results the motivation .................. 255 Learning according to a mistake ....................................................... 257 Motivation of pupils by learning according to a mistake ................ 262 Goal-based evaluation ........................................................................ 263 CHILD'S PREJUDICES ABOUT LEARNING "IMPLICIT THEORIES 267 ABOUT LEARNING" ............................................................................... What are "Implicit theories about learning"................................... 267 Contribution to the motivation and against prejudices abou 272 teaching and learning ......................................................................... 8
- 9. Knjiga je objavljena pod naslovom: 弌亰亳, . (1998). 舒从仂 仄仂亳于亳舒亳 亠仆亳从亠. 弌仗从仂 弌舒舒亠于仂: 舒于仂亟 亰舒 弍亠仆亳从亠 亳 仆舒舒于仆舒 亠亟于舒. LEARNING TO LEARN ............................................................................ 274 Importance of learning to learn ......................................................... 274 Intuitive basis of learning and motivation ........................................ 280 One conventional program of education for learning to learn ....... 288 MOTIVATIONAL POWER OF HUMOR .................................................. 291 Humor unused resource of motivation in school ........................... 291 Legal and ilegal humor in schooling .................................................. 294 Pedaggical effects of humor in schooling .......................................... 296 Exaple for one "workshop" using humor in schooling ................... 299 Didactical usage of humor .................................................................. 301 EPILOGUE ................................................................................................. 305 SUMMARY ................................................................................................ 309 NOTES ........................................................................................................ 310 REFERENCES ............................................................................................. 311 9
- 10. Knjiga je objavljena pod naslovom: 弌亰亳, . (1998). 舒从仂 仄仂亳于亳舒亳 亠仆亳从亠. 弌仗从仂 弌舒舒亠于仂: 舒于仂亟 亰舒 弍亠仆亳从亠 亳 仆舒舒于仆舒 亠亟于舒. O SADR貼AJU Pojam motivacije Nakon uvida u veliki broj teoretskih odreenja pojma motiva i motivacije jasno je da se ne mo転e izdvojiti jedna kompletna i kompleksna definicija ovog pojma. Stoga se u ovom radu ide putem odreivanja kriterijuma izvoenja definicije i izvoenja dosad nespornih elemenata definicije u raznim teorijama motivacije. Na ovaj nain se ovaj pojam 邸ire i neposrednije obja邸njava. Teorije motivacije U okviru analize teoretskih uenja o motivaciji polazi se od prvih filozofskih postavki Dekarta, Spinoze, Lajbnica, Hobsa, Loka i Kanta u kojima se temelje savremena uenja o motivaciji. Dalje, sledi istorijska geneza od ranog bihevio- rizma, instinktivizma, psihoanalize, kognitivizma, preko humanistike psiholo- gije do savremenih uenja o teorijama unutra邸nje motivacije. Na kraju je data analiza dvociljnih teorija motivacije i njihovog doprinosa tumaenju ljudskih motiva. Vanjski izvori motivacije U teoretskim radovima o motivaciji u novije vreme se intentivno govori o unutra邸njim izvorima motivacije a da se gotovo ni邸ta ne ka転e o vanjskim izvorima motiva. Niz ovih izvora ovde je razmotren sa teoretskog i praktinog aspekta, uz ukazivanje na njihov pedago邸ki znaaj. Posebno su izdvojene pedago邸ke pouke o svakom od ovih izvora motivacije u 邸kolskim uslovima. Motivacija i moral Vrednosno-moralna osnova motivacije malo je analizirana je malo analizirana u veem broju teorija motivacije. Po邸to su ljudske vrednosti najznaajnije determinante ovekovog delovanja, one su nezaobilazne pri obja邸njavanju motivacije. Ta dru邸tvena dimenzija motivacije i istorijske promene od dogmatskog ka humanom moralu predmet su 邸ire rasprave u ovom podnaslovu. Ovde se ukazuje na neke dimenzije prouavanja motivacije koje tek treba da uslede. Odnos motivacije i kognitivnog stila Odavna se u pedagogiji i psihologiji istie va転nost kognitivnog stila u 邸kolskom uenju, ali se malo radova bavi vezom kognitivnog stila i motivacije uenika. Analizom niza istra転ivanja i nastavnih situacija u ovom podnaslovu se izvodi niz korisnih pedago邸kih pouka o vezi kognitivnog stila i motivacije. Uticaj emocionalne klime na motivaciju U tradicionalnoj nastavi malo pa転nje se pridavalo emocionalnoj klimi u razredu. To pitanje nije smatrano va転nim aspektom nastave. Tako su generacije nastavnika zavr邸ile profesionalno obrazovanje a da nisu upoznate sa elementar- 10
- 11. Knjiga je objavljena pod naslovom: 弌亰亳, . (1998). 舒从仂 仄仂亳于亳舒亳 亠仆亳从亠. 弌仗从仂 弌舒舒亠于仂: 舒于仂亟 亰舒 弍亠仆亳从亠 亳 仆舒舒于仆舒 亠亟于舒. nim polazi邸tima i znaenjem emocionalne klime za uenje. Ovde se daje niz uputstava koja odgovaraju na pitanje kako graditi emocionalnu klimu koja poma転e motivaciju. Altruizam, empatija i motivacija Ovde se razgraniavaju pojmovi altruizam, empatija i preuzimanje uloge. Dalje, analizira se veza socijalnih ciljeva dece i motivacija. Empatija kao nu転an uslov ostvarivanja motivacije u nastavi se analizira teoretski p reko istra転ivanja obavljenih u nastavnoj praksi. Na kraju se izvodi niz pretpostavki edukacije nastavnika za motivaciju. Motivacija u ciljno-voeno uenju Ciljno-voeno uenje je novo u na邸oj i svetskoj pedago邸koj i psiholo邸koj literaturi. Ovde se daje jedan zaokru転eni koncept ciljno-voenog uenja: izvoe- nje ciljeva, aktivno ciljno uenje, uenje zasnovano na obrazlo転enju, uenje na osnovu gre邸ke i ciljno zasnovana evaluacija. Sve to dovedeno je u vezu sa moti- vacijom uz niz instrukcija i pouka, korisnih za nastavnike. Detetove predrasude o uenju implicitne teorije o uenju Pojam "implicitnih teorija" o uenju je nov u na邸oj i svetskoj literaturi. Radi se o predrasudama koje su dobile teoretska oblija u glavama uenika. Kako prevazii ova implicitna predubeenja i razvijati korisne modele motivacije u nastavi, pitanje je kome se posveuje pa転nja u ovom podnaslovu. Uenje uenja Polazi se od znaaja uenja uenja u dana邸nje vreme kada nastupa doba uee civilizacije. Niz pretpostavki za osposobljavanje uenika za samostalni rad na nastvanim sadr転ajima, na problemima, izvodi se i analizira sa pedago邸ko motivaciopnog aspekta. Posebno znaajna novina je intuitivna osnova uenja koja je u tradicionalnoj nastavi bila gotovo u potpunosti potisnuta, a u nizu situacija smatrana je i nepo転eljnom. Na primeru jednog konvencionalnog programa uenja uenja daje se pedago邸ki koristan sistem za uenje uenja. Motivaciona snaga humora Humor je do sada zapostavljan kao predmet seriozne pedago邸ke analize. Smatralo se da on pre ometa nego potpoma転e nastavu. Suprotno ovim shvata- njima, u ovom podnaslovu se analizira niz pedago邸ki korisnih efekata humora u nastavi. 11
- 12. Knjiga je objavljena pod naslovom: 弌亰亳, . (1998). 舒从仂 仄仂亳于亳舒亳 亠仆亳从亠. 弌仗从仂 弌舒舒亠于仂: 舒于仂亟 亰舒 弍亠仆亳从亠 亳 仆舒舒于仆舒 亠亟于舒. ABOUT THE CONTENT Motivation as a term After considering many theoretical definitions of the terms motiv and motivation, we can destinguish one complete and complex definition of the term. This can be done by defining a criteria for deriving a definition and by deriving the elements of a definition in the various theories of motivation. In that way, the term can be directly and precisely explained. Theories of motivation In zhe analysis of the theories about motivation, we can start with first assumptions of some famous phylosophists, who gare the basis for the con- temporary theories about motivation. Than comes the historical genesis of the early behaviorism, instinctivism, psychoanalisis, cognitivism, humanistic, psy- chology and contemporary, theories about the internal motivation. At the end, we gave an analysisi of the two-goal theories of motivation and their contri- bution to the wxplanations of the human motives. The external resources of motivation The recent theoretical works about motivation explain the internal resources of motivationbut say almost nothing about the external resources of motivation. Here, the most of these resources have been considered from the theoretical and practical aspect, by paing the attention to their pedagogical importance. The pedagogical lessons about each of these resources of motivation in the schoolong conditions are especially emphasized. Motivation and moral The valuably-moral basis of motivation is minimally analysed in many theories of motivation. Since the human values are the most important determinants of the human actions, they are unavoidable in the explanations of motivation. The social dimension of motivation and the historical change from dogmatica to humanisitic moral are widely explained in this chapter. Here, we point on some dimensions of studing of motivation that are planned to be used. A relationship between motivation and cognitive style For a long time the pedagogy and psychology emphasite the importance of cognitive style in the school learning, but a small number of the studies consider the relationship between the cognitive style and motivation of the pupils. After analysing many researches and schooling situations, we have derived many useful pedagogical lessons about cognitive stile and motivation. 12
- 13. Knjiga je objavljena pod naslovom: 弌亰亳, . (1998). 舒从仂 仄仂亳于亳舒亳 亠仆亳从亠. 弌仗从仂 弌舒舒亠于仂: 舒于仂亟 亰舒 弍亠仆亳从亠 亳 仆舒舒于仆舒 亠亟于舒. An influence of the emotional climate on the motivation The tradicional schooling didn't pay enough attention to the emotional climate in a class. That issue hasn't been considered as an important aspect of schooling. Therefore, the generations of teachers have finished their professional education, without knowing some elementary starting-points and the importance of the emotional climate for learning. A plenty of instructions, which answer the question how to build the emotional climate that helps the motivation, have been given here. Altruism, emphaty and motivation The terms altruism, emphaty and taking a role are distinguished here. Further, the analysis of the relatrionship between the social aims of the children and motivations is given. The emphaty, as a neccessary condition for realization of motivation, is analyzedtheoretically, by using some research from the scho- oling practice. At the end, some suggestions for education of the teachers about motivation are given. Motivation in goal-driven learning It is something new in pedagogically-psychological literature. A completed concept of the goal-driven learning is here: defining the goals, an active learning with a purpose, learning based on explanation, learning according to a mistake, and evaluation based on a purpose. All that has been brought in a relationship with motivation including many instructions and lessons that are useful for teachers. Child's prejudices about learning implicit theories about learning The term "implicit Theories" in learning is new in both domestic and world literature. It concerns the prejudices that have got the theoretical forms in pupils' minds. How to overcome those implicit prejudices and develop the useful models of motivation in schooling is an issue that the most attention has been paid on tih chapter. Learnig how to learn The starting point was the importance of learning how to learn in this time of learning civilization. Many suggestions for training the pupils for the individual work on the school contents, have been analyzed from the pedagogically moti- vational aspect. A very important innovation is the intuitive basis of learning, which had been put autside in the traditional schooling, and in many situations it was considered as unwanted issue. By using the example of one conventional program of "learning to learn", pedagogically useful sistem for "learnig to learn" has been given. 13
- 14. Knjiga je objavljena pod naslovom: 弌亰亳, . (1998). 舒从仂 仄仂亳于亳舒亳 亠仆亳从亠. 弌仗从仂 弌舒舒亠于仂: 舒于仂亟 亰舒 弍亠仆亳从亠 亳 仆舒舒于仆舒 亠亟于舒. Motivational power of humor Humor, as a subject of pedagogical analizys, has been neglected so far. It was considered as an obstruction rather than something that is helpful to schooling. Opposite to these opinions, this chapter analyzes some pedagogically useful effects of humor in schooling. 14
- 15. Knjiga je objavljena pod naslovom: 弌亰亳, . (1998). 舒从仂 仄仂亳于亳舒亳 亠仆亳从亠. 弌仗从仂 弌舒舒亠于仂: 舒于仂亟 亰舒 弍亠仆亳从亠 亳 仆舒舒于仆舒 亠亟于舒. PREDGOVOR Knjiga dr Nenada Suzia "Kako motivisati uenike" je inteligentno obliko- vana, originalno napisana, marljivo nauno utemeljena, aktuelna i kao takva predstavlja izazovno osvje転enje u na邸oj pedago邸koj nauci. U ovoj knjizi autor vispreno analizuje, interdisciplinarno obrauje i smjelo otvara brojna podruja motivacije koja nisu, ovoliko produbljeno i 邸iroko, obraivana u na邸oj pedago邸- koj i psiholo邸koj literaturi. Motivacija je zbog toga ostala na marginama inte- resovanja prosvjetnih radnika i zato nije mogla znatnije uticati na podizanje nivoa i kvaliteta nastave i uenja u osnovnim i srednjim 邸kolama. Ovim djelom, koje dolazi u pravo vrijeme, bie obogaena pedago邸ka teorija, a pedago邸ka praksa dobie podsticajne izvore saznanja koji e doprinijeti osmi邸ljenijem moti- visanju uenika u procesu nastave i uenja. Djelo dr Nenada Suzia sadr転i suptilnu analizu pojma motivacije, sistemat- sku obradu teorije motivacije (prva uenja o motivaciji, rani bihejviorizam, instinktivizam, psihoanalitika uenja o motivaciji, kasni bihejviorizam, teoriju Kurta Levina, kognitivistiko tumaenje motivacije, uenje o motivaciji psiholo- ga humanista Olporta i Maslova i odnos motivacije i postignua u uenju), pro- dubljenu analizu unutra邸nje motivacije i rezultate istra転ivanja naunika koji su se njom bavili (Festind転er, Heb, Hant, MekKlilend, Berlajn, Kegan, Vajt, Desaj, De arms i ikzentmihalji), prihvatljivu i za praksu korisnu obradu vanjskih izvora motivacije (materijalna nagrada, 邸kolska ocjena, pohvala, priznanje, pla- keta, pehar, diploma, ekskurzija, izlet, ljetovanje, grafikon 邸kolskog uspjeha, 邸kolska izlo転ba, 邸kolski list, 邸kolska priredba), pokazao je ulogu morala u procesu motivacije uenika (motivacija i moral, dogmatski i humanistiki moral, vrijednosti i motivacija), obradio je odnos motivacije i kognitivnih stilova (klasifikacija kognitivnih stilova, kognitivni stilovi i motivacija), analizovao je odnos altruizma, empatije i motivacije (altruizam, empatija i motivacija u meuzavisnom odnosu, edukacija za emaptiju), pokazao je uticaj emocionalne klime na motivaciju uenika (emocionalna klima u modernoj nastavi), istakao je ulogu motivacije u uenju koje ima precizirane ciljeve (realizacija ciljeva uenja i bitni inioci koji tome doprinose), ukazao je na znaaj uenja uenja (intuitivna osnova uenja i motivacija, program obuke kako treba uiti uenje), obradio je djeije predrasude u vezi sa uenjem (mogunost suprotstavljanja djeijim pred- rasudama u vezi sa uenjem) i objasnio u emu je znaaj humora u procesu motivacije. Na kraju svakog dijela rada autor je znalaki pokazao pedago邸ku vrijednost pojedinih teorija, naunika i rezultata njihovih istra転ivanja, sa finim osjeajem za mjeru ukazao je na ogranienja nekih teorija i uspje邸no je proanalizirao rezul- tate istra転ivanja koji se mogu primijeniti u na邸im uslovima. Gdje je bilo nu転no, dao je konkretne programe pedago邸kog djelovanja koje mo転e da motivi邸e ue- nike i doprinese kvalitetu uenja. 15
- 16. Knjiga je objavljena pod naslovom: 弌亰亳, . (1998). 舒从仂 仄仂亳于亳舒亳 亠仆亳从亠. 弌仗从仂 弌舒舒亠于仂: 舒于仂亟 亰舒 弍亠仆亳从亠 亳 仆舒舒于仆舒 亠亟于舒. Iz analize glavnih dijelova ove knjige mo転e se nedvosmisleno stei uvjerenje da je autor temeljito prouio djela autora koji su se, direktno ili indirektno, bavili motivacijom u pro邸losti, da je marljivo analizovao djela autora koji se u na邸em vremenu bave razliitim aspektima motivacije, da je vlastite rezultate istra転i- vanja vje邸to ugradio u cjelinu djela i na tim izvorima napisao djelo neprolazne vrijednosti. Unutra邸nja i spolja邸nja motivacija obraene su na zanimljiv nain, zakljuci u vezi sa njihovim pedago邸kim znaenjem uvjerljivo su izvedeni, a praktina primjena pojedinih programa motivacije data je tako da ju je mogue primijeniti u razliitim uslovima praktine pedago邸ke djelatnosti. Obraujui na ovakav nain delikatna pitanja motivacije, autor je dokazao da ima dobar uvid u relevan- tna nauna istra転ivanja, da raspola転e vrijednim vlastitim istra転ivanjima, da poz- naje 邸kolu i uenike i da mo転e davati kompetentne programe za podizanje nivoa i kvaliteta motivacije u procesu uenja. Naunici koji su do sada kod nas obra- ivali probleme motivacije vi邸e su pisali o op邸tim pitanjima motivacije, kao pedago邸kog i psiholo邸kog fenomena, nego 邸to su ukazivali kako je mogue efikasnije motivisati uenike u nastavi i uenju. Profesoru Suziu se mora odati priznanje da je na邸ao pravu mjeru izmeu teorije i prakse, nastave i uenja ue- nika, motivacije i njene realizacije u 邸kolskom uenju. Sa sigurno邸u se mo転e rei da su inteligentno obraena pitanja motivacije i morala (posebno njihova meuzavisnost), uticaj emocionalne klime na motiva- ciju, tokove i ishode vaspitno-obrazovne djelatnosti. U vezi s ovim altruizam, empatija i motivacija dovedeni su u vezu sa finim smislom za realnost, kao 邸to je dobro istaknut znaaj motivacije u uenju kome su precizirani ciljevi. Podruja kognitivnih stilova uenja i motivacije i uenja uenja dva su pedago邸ka problema o kojima se malo pisalo u na邸oj pedago邸koj literaturi, a znaajni su za unapreivanje nastave i uenja. I ova podruja dr Suzi je pokazo da poznaje, da je u stanju da njihovu su邸tinu prihvatljivo prezentuje pedago邸koj javnosti i pribli転i savremenom nastavniku one injenice koje e mu omoguiti da inovira nastavu i uenje. Sa punom odgovorno邸u se mo転e tvrditi da je rad dr Nenada Suzia temeljen na naunom univerzalizmu, otvorenosti prema novim idejama, uvjerenju autora da su nauka i obrazovanje temelj razvoja dru邸tva i ovjeka, da obrazovanje treba da bude znatno vi邸e okrenuto budunosti, sposobno da promi邸lja i daje viziju ovjeka budunosti. Iz cjeline knjige mo転e se saznati da su sticanje znanja i raz- voj sposobnosti bogatstvo od koga zavisi brzina, smjer i kvalitet razvoja pojedin- ca i dru邸tva. Ovim se podr転ava poznata latinska maksima koja glasi: "Tantum possumus, quantum scimus" - toliko mo転emo, koliko znamo. Svjestan ove inje- nice, autor je temeljito obradio uenje uenja koje je bitan inilac permanentnog obrazovanja bez koga se ne mo転e napredovati u informatikom dru邸tvu, global- nom selu i u uslovima "eksplozije" znanja. Autor ove knjige svjestan je injenice da vaspitanje nije proces oblikovanja sirovine u odreeni proizvod, ve proces 16
- 17. Knjiga je objavljena pod naslovom: 弌亰亳, . (1998). 舒从仂 仄仂亳于亳舒亳 亠仆亳从亠. 弌仗从仂 弌舒舒亠于仂: 舒于仂亟 亰舒 弍亠仆亳从亠 亳 仆舒舒于仆舒 亠亟于舒. razvoja linosti koja 転eli da ui, sadr転ajima uenja pristupa selektivno i ne mo転e se oblikovati po 転elji vaspitaa, bez obzira na njegovu pedago邸ku virtuoznost. Ljudsko bie bira sebe, 転eli izgraditi svoju autentinost, upravljati sobom, ostvarivati svoj identitet i profilirati personalitet. itajui ovaj rad, mo転emo se uvjeriti da je autor izabrao originalan problem istra転ivanja, da je uspje邸no primijenio metodologiju naunog rada, pokazao fini smisao za analizu delikatnih pedago邸kih problema, sigurnost u argumentaciji svojih stavova, odmjerenost u kritici naunih rezultata drugih autora i uvjerlji- vost u procesu izvoenja zakljuaka. To e doprinijeti da se ovo djelo rado ita, vi邸estruko koristi i nae u bibliotekama naunika i praktiara jer plijeni bogat- stvom ideja, istotom misli, vje邸tinom pristupa problemima linosti i njenog vaspitanja, ljepotom stila, naunim po邸tenjem i finim smislom za mjeru. Ko proita ovo djelo pro邸irie svoja znanja, oslobodie se nekih zabluda i mitova koji se mogu nai u teoriji nastave i vaspitanja, bie podstaknut da razmi邸lja, sam istra転uje ili primjenjuje ono 邸to je dr Suzi istra転io, do転ivjee zadovoljstvo saznanja koje doprinosi da se ovjek osjea potvren, uvelian, obogaen. Petar D. Mandi 17
- 18. Knjiga je objavljena pod naslovom: 弌亰亳, . (1998). 舒从仂 仄仂亳于亳舒亳 亠仆亳从亠. 弌仗从仂 弌舒舒亠于仂: 舒于仂亟 亰舒 弍亠仆亳从亠 亳 仆舒舒于仆舒 亠亟于舒. 18
- 19. Knjiga je objavljena pod naslovom: 弌亰亳, . (1998). 舒从仂 仄仂亳于亳舒亳 亠仆亳从亠. 弌仗从仂 弌舒舒亠于仂: 舒于仂亟 亰舒 弍亠仆亳从亠 亳 仆舒舒于仆舒 亠亟于舒. 19
- 20. Knjiga je objavljena pod naslovom: 弌亰亳, . (1998). 舒从仂 仄仂亳于亳舒亳 亠仆亳从亠. 弌仗从仂 弌舒舒亠于仂: 舒于仂亟 亰舒 弍亠仆亳从亠 亳 仆舒舒于仆舒 亠亟于舒. POJAM MOTIVACIJE Vilius argentum est auro, virtutibus aurum. Srebro je jevtnije od zlata, a zlato od vrline. Uobiajeno je da se ne problematizuje pojam motiv i motivacija. Smatra se da sadr転aj, opseg i semantika ovog pojma imaju dobro poznate okvire koji su, za veinu povr邸nih pristupa, ujedno i dovoljno pouzdani. Tek kada poku邸amo zadovoljiti stro転ije i obuhvatnije kriterijume definisanja, shvatamo kompleksnost i nedoreenosti u raznim teoretskim pristupima koji se bave pitanjem motivacije. I pored ogromnog broja teoretskih radova i istra転ivanja, danas ne mo転emo konstatovati da postoji jedna op邸teprihvaena i kompleksna teorija motivacije iz koje bismo postulirali pojam motivacije. Pred takvu teoriju Gordon Olport (Al- lport, 1961) postavlja vi邸e zahteva: a) takva teorija mora poi od aktuelnosti, sada邸njosti motiva; pro邸lost ne mo転e objasniti motive, moramo uva転iti to da su motivi aktuelni (ibidem, str. 220), b) ova teorija mora priznavati postojanje velikog broja motiva; svoenje na mali broj motiva, redukcionizam ne mo転e objasniti ljudsko pona邸anje (ibidem, str. 221), c) namerama, planovima i te転njama, uop邸te kognitivnim pro-cesima poje- dinca, treba dati dinamiku snagu planova i ciljeva i d) takva teorija mora biti konkretna u pogledu posebnosti motiva svakog pojedinca; svaki pojedinac ima svoju specifinu motivacionu osnovu na kojoj op邸ti zakoni koji vrede za sve ljude daju specifian odraz (ibidem, str. 222). Olport smatra da su motivi toliko individualni, toliko razliiti i specifini da je u njima te邸ko nai zajednika svojstva (ibidem, str. 221). Koliko je bio u pravu ilustrativno pokazuje uvid u renike psiholo邸kih pojmova i izraza. Kod Horesa i Ave Ingli邸 (English i English, 1972) pojam motiv i motivacija defini- sani su na dve stranice, a samo na jednom mestu se navodi preko trideset pojmo- va kojima se obja邸njava motivacija: apet, apetit, 転udnja, stav, kompleks, 転elja... itd. (ibidem, str. 229). U reniku Dragana Krstia (亳, 1988) ovom pojmu se posveuje 邸irok prostor, a osnovno polazi邸te da je "motiv svesni i nesvesni povod i podstrek na odreenu delatnost" (ibidem, str. 348) ne mo転e zadovoljiti kriterijume koje bismo ispostavili na osnovu novijih saznanja o motivaciji. Godinama je psihologija ovaj pojam tumaila u prostoru mehanicistikih obra- zaca. Prvi takav model je psihoanalitiki model parnog kotla. Organizam se puni, energizuje id-energijom koja se zadr転ava sublimacijom, katektiranjem, razdru転ivanjem, a oslobaa ili prazni agresijom, seksom ili na drugi nain. ovekovo pona邸anje je motivisano jo邸 u ranom detinjstvu ili u pro邸losti. 20
- 21. Knjiga je objavljena pod naslovom: 弌亰亳, . (1998). 舒从仂 仄仂亳于亳舒亳 亠仆亳从亠. 弌仗从仂 弌舒舒亠于仂: 舒于仂亟 亰舒 弍亠仆亳从亠 亳 仆舒舒于仆舒 亠亟于舒. Nakon psihoanalize, bihejviorizam razvija model S-R obrasca koji neki psi- holozi nazivaju "mehanizmom za okidanje", pri emu je dovoljno dati stimulans (pritisnuti obara) pa da usledi reakcija ili odreeno pona邸anje (vidi: Popovi, 1979, str. 331). Ovaj mehanicizam u tumaenju i definisanju motivacije je doslovno preselio u renike i ud転benike psihologije i pedagogije. Kod Ingli邸 i Ingli邸 nalazimo da "se dra転 zami邸lja kao okida motivacije" (English i English, str. 229), a Dragan Krsti navodi sledee: "U vezi sa ljudima nije strogo izdife- rencirana upotreba termina instinkt, nagon, te転nja, interesovanje, pa ni incentiva, ili drugi spoljni okidai" (亳, 1988, str. 348). Osim mehanicizma, kao problem pri definisanju motivacije javlja se pitanje da li je ovaj proces svestan ili nesvestan ili i jedno i drugo. Ako je proces motivacije svestan i nesvestan ujedno, mo転emo li tada govoriti o motivaciji kod 転ivotinja. Mnogi psiholozi su se koristili ovim pojmom opisujui pona邸anje 転ivotinja u eksperimentalnim uslovima. U eksperimentima Volfa (Wolfe, 1936) i Kaulza (Cowels, 1937) je dokazano da 邸impanze, nakon odreenog treninga, naue upotrebljavati 転eton da bi pomou njega do邸le do hrane, a da su zatim spremne dugotrajno i naporno raditi da bi do邸le do 転etona. Ovo istrajavanje na aktivnosti moderna psihologija motivacije naziva perzistencijom. Ako o motiva- ciji mo転emo govoriti kod 転ivotinja, pitanje je onda u kom kontekstu mo転emo govoriti o svesnosti u vezi sa pojmom motivacije. Jo邸 jedan problem je evidentan u odreivanju pojma motivacije. Mo転emo li prihvatiti tvrdnju da je motiv hipotetiki konstrukt ili mo転emo nai upori邸ta da je motiv realnost koja nije samo hipotetiki konstrukt. Skiner (Skinner, 1966) zahteva da se nauka mora oslanjati samo na dokazive injenice, a ne na hipote- tike konstrukte koji se odnose na unutra邸nju determinisanost pona邸anja pojedin- ca, kao 邸to su: motivi, nagoni, stavovi, emocije, konflikti i slino. Na slian nain, analizirajui niz definicija linosti, Olport (Allport, 1937) zakljuuje da su sve te definicije tautolo邸ke i da linost nije samo hipotetiki konstrukt koji slu転i teoretiaru da je objasni, ve realnost koja postoji (ibidem, str. 48). Skine- rovu rigidnost naunici su brzo odbacili, uvidev邸i korist hipotetikih konstrukata pri tumaenju realnih pojava. Stoga se, bez oklevanja, mo転emo opredeliti za Ol- portov pristup i prihvatiti postavku da je motivacija realnost jer je evidentna u pona邸anju pojedinca, ali i da je hipotetiki konstrukt koji opservatoru omogua- va obja邸njenje pona邸anja ili stanje jedne osobe. Kako, dakle, uz prethodno navedene probleme, dati "pravo" odreenje poj- ma motiv i motivacija? injenica je da su, od instinktivizma i psihoanalize naovamo, mnogi autori i svi psiholo邸ki pravci dali svoj doprinos, svoje "zrnce istine" koje poma転e tumaenju motivacije. Ovde nam se ini probitanim slediti njihove pozitivne doprinose i, slino Olportovom pristupu, dati nedvojbene kri- terijume, sparive i logine, koji se ne mogu osporiti, ne pledirajui na komplet- nost i zavr邸enost ove definicije. 21
- 22. Knjiga je objavljena pod naslovom: 弌亰亳, . (1998). 舒从仂 仄仂亳于亳舒亳 亠仆亳从亠. 弌仗从仂 弌舒舒亠于仂: 舒于仂亟 亰舒 弍亠仆亳从亠 亳 仆舒舒于仆舒 亠亟于舒. Prvo, motiv je pokreta pona邸anja, ali prikazuje i kretanje u pona邸anju. La- tinska re motus = kretnja, teaj, kretanje, obrt, oseanje, uvstvo, du邸evna delatnost, nagon, nadahnue, ustanak, buna (貼epi, 1961, str. 219) ukazuje na to da je osnovno znaenje, ili koren rei motiv prvenstveno kretanje. U psihologiji je dugo preovladavalo shvatanje da je motivacija samo poetna faza neke aktiv- nosti ili pripremna faza koja prethodi aktivnosti. To se u nastavu prenelo kao stereotip po kome faza motivisanja traje samo u uvodnom delu nastavnog asa. Proces motivacije nije bio shvaen kao trajanje, kao priprema, ali i kao izvo- enje i kao verifikacija efekata aktivnosti, a zatim ponovno vraanje na aktiv- nost. Ova saznanja o motivaciji kao ciklusu mo転emo zahvaliti novijim radovima u psihologiji motivacije, a posebno Hekhauzenu (Heckhausen, 1974, str. 152). Drugo, motiv kao pokreta i motivacija kao personalna odrednica pona邸anja se, u pravilu, ve転u za odreeni cilj aktivnosti, a ciljevi su neodvojivi od trenutnih ili trajnih potreba pojedinca. "Potrebe i ciljevi su meusobno zavisni jedno ne postoji bez drugoga" (Kre i saradn., 1972, str. 71). Autori navode primer vlasti. Ne mo転emo rei da neko ima potrebu za vla邸u ali mo転emo rei da je vlast cilj preko koga se ostvaruju razliite potrebe za afirmacijom, za pripadanjem i slino. Istrajavanje na aktivnosti kojoj je cilj vlast prepoznajemo kao motivisano pona邸anje. Cilj je krajnji uslov aktivnosti, tvrde Ingli邸 i Ingli邸, te upuuju na alternativu "ali veina psihologa pretpostavlja, takoe, postojanje jedne per- sonalne ili organske odrednice pona邸anja koja nije potpuno funkcija potrebe" (English i English, 1972, str. 299). Mi se, dakle, u tumaenju motiva i motivacije mo転emo orijentisati na ciljeve i potrebe individue, ali moramo voditi rauna da odreena pona邸anja ne mogu biti obja邸njena ovom determinisano邸u, da neke motive moramo tumaiti na drugi nain. Tree, u odnosu na cilj aktivnosti i potrebe individue mo転emo govoriti o pozitivnim i negativnim motivima. Kada neka aktivnost vodi ka odreenom objektu ili odreenim uslovima delovanja, tada govorimo o privlaenju, o pozi- tivnoj motivaciji. Ako je u osnovi pona邸anja strah, averzija, negativno vredno- vanje, tada mo転emo oekivati negativni smer akcije u odnosu na predmet ili situaciju (Kre i saradn., 1972, str. 71). Ovaj odnos ne smemo shvatiti strogo deterministiki, ali je korisno imati na umu ovo svojstvo ambivalentnosti veeg broja motiva, posebno stoga 邸to je niz teorija motivacije na ovaj nain obja邸- njavao ukupnu motivaciju oveka. To su tzv. konfliktne teorije motivacije. etvrto, motivi deluju dinamino i to kao sistem. Za razliku od crta ili oso- bina linosti, kod kojih se traga za nepromenljivo邸u, motiv mo転e biti relativno trajna ali dinamina struktura, kao 邸to mo転e biti i trenutna, u okviru datog sis- tema. "ovekovi motivi obrazuju organizovan i ujednaen sistem" (Kre i saradn., 1972, str. 71). S obzirom da, analogno Olportovim zahtevima, motive ne mo転emo odvojiti od subjekta motivacije, nu転no je da imamo na umu dina- minost motivacionih struktura linosti u odreenoj situaciji. 22
- 23. Knjiga je objavljena pod naslovom: 弌亰亳, . (1998). 舒从仂 仄仂亳于亳舒亳 亠仆亳从亠. 弌仗从仂 弌舒舒亠于仂: 舒于仂亟 亰舒 弍亠仆亳从亠 亳 仆舒舒于仆舒 亠亟于舒. Peto, motive moramo uzimati u njihovoj aktuelnosti (Allport, 1961, str. 220), a njihova veza sa pro邸lo邸u za odreenog subjekta ima znaenje samo ukoliko je ta pro邸lost motivacijom aktuelizovana. esto, subjekt motivacije mo転e biti svestan svojih motiva, ali motivi mogu delovati i podsvesno. Kriterij svesno nesvesno je, za neke autore, diferentia specifica izmeu pojma motiv i motivacija (English i English, 1972, str. 298). Ovaj kriterij nije jedini osnov razlikovanja ovih pojmova i nema dovoljno upori邸ta koja bi opravdala ovaj kriterij i opredelila stanovi邸te u njegovu korist. Upravo taj kriterij je bio predmet sporenja psihologa da li se o motivima i motivaciji mo転e govoriti kada su u pitanju 転ivotinje. Predstavnici teorije potkrepljenja govore o motivaciji kod 転ivotinja (Hull, 1943, str. 90-98; Osgud, 1963, str. 413-415), a Dejvid Kre i saradnici (1972), kao i niz drugih psihologa izvan teorije potkrepljenja, govore o motivaciji samo kod ljudi. Pregled kriterija za definisanje pojmova motiv i motivacija 1. Motiv je pokreta ali i motor pona邸anja, 2. motivi su vezani uz odreeni cilj ili potrebu subjekta, 3. postoje pozitivni i negativni motivi kao i valencija ili usmerenje - pozitivno ili negativno usmereni motivi, 4. motivi deluju dinamino, i to kao sistem, 5. motive moramo uzimati u njihovoj aktuelnosti ak kada se radi i o vezi sa pro邸lo邸u, 6. motivi deluju svesno i podsvesno. Ovih 邸est kriterija ine dovoljno jasne okvire za izvoenje obuhvatnijeg odreenja pojma motiv i motivacija, pojmova koji se ne mogu strogo razgraniiti. Iz navedenih kriterija relaciju motiv - motivacija emo bolje razumeti na osnovu sledee tabele. motiv motivacija pokreta, motor kretanje cilj aktivnost usmerena na cilj potreba pona邸anje koje vodi zadovoljavanju potrebe izazov kretanje ka izazovu ili udaljavanje, potiskivanje izazova pojedinano organizovan i ujednaen sistem, vi邸e motiva vi邸e podsvesni, manje svesni vi邸e svesna, manje podsvesna 23
- 24. Knjiga je objavljena pod naslovom: 弌亰亳, . (1998). 舒从仂 仄仂亳于亳舒亳 亠仆亳从亠. 弌仗从仂 弌舒舒亠于仂: 舒于仂亟 亰舒 弍亠仆亳从亠 亳 仆舒舒于仆舒 亠亟于舒. 328