More Related Content
What's hot (13)
Viewers also liked (6)
Similar to Pfe101 unite01 (20)
Pfe101 unite01
- 1. 1
- 2. Bir iletim sisteminin beyni 巽ekirdektir (ing. kernel). ekirdek olmaks脹z脹n bir iletim sisteminin var olmas脹 d端端n端lemez. T端m dier programlar 巽ekirdek arac脹l脹脹 ile iletilirler. ekirdek programlar脹n donan脹mla ve dier programlarla haberlemesinin m端mk端n olduunca tek tip bir bi巽imde, dier bir deyile donan脹m ya da program ba脹ml脹 olmaks脹z脹n, ger巽ekletirebilmelerini de salar. letim sistemleri konusundaki en ilgin巽 旦rneklerden birisi Debian GNU/Linux sistemidir. Debian, mevcut durumunda Linux 巽ekirdeinden ve GNU ara巽lar脹ndan oluan bir iletim sistemidir. Ancak Debian, Hurd 巽ekirdeini de 巽al脹t脹racak bi巽imde g端ncellenmektedir. Debian ekibinin nihai hedefi, ayn脹 GNU ara巽lar脹n脹 farkl脹 巽ekirdek alternatifleri ile kullan脹c脹lara sunabilecekleri bir iletim sistemi oluturmakt脹r. 1-2 2
- 3. 1960 - 1970li y脹llarda her bilgisayar sistemi i巽in 旦zel olarak makine dilinde (ing. assembly) gelitirilmi iletim sistemleri vard脹. Her yeni bilgisayar sistemi i巽in yeniden iletim sistemleri yaz脹l脹r, kullan脹c脹lar脹n bilgisayardan bu yolla daha rahat巽a faydalanmalar脹 salan脹rd脹. 1960lar脹n sonunda gelitirilen UNIXin yaln脹zca 巽ok k端巽端k b旦l端m端 makine dilinde gelitirilmitir. letim sisteminin b端y端k b旦l端m端, hemen hemen ayn脹 y脹llarda gelitirilen ve daha y端ksek seviyeli bir dil olan C dili ile gelitirilmitir. letim sisteminin b端y端k bir b旦l端m端n端n daha y端ksek seviyeli ve ta脹nabilir bir dil olan C ile gelitirilmesi yeni bilgisayar 端reticilerinin UNIXi kendi bilgisayar sistemlerine ta脹malar脹n脹 kolaylat脹rm脹 旦nemli bir teknolojik yenilik olmutur. UNIX ile beraber salanan Uygulama Programlama Aray端z端 (ing. API Application Programming Interface) uygulamalar脹n t端m UNIXlerde sorunsuz bir bi巽imde gelitirilebilmesine imkan vermitir. Bir UNIX i巽in gelitirilen bir uygulama, sadece yeniden derleme ile farkl脹 donan脹m mimarileri 端zerinde 巽al脹an dier UNIXlere de sorunsuz bir bi巽imde aktar脹labilmektedir. 1-3 3
- 4. ok g旦revli (ing. multi-tasking): Ayn脹 anda birden fazla g旦revi 巽al脹t脹rabilme becerisidir. Birden fazla g旦rev birbirine paralel olarak (birden fazla CPU var ise) ya da paralelmi巽esine 巽al脹t脹r脹labilir. rnein bir kelime ilemci ile 巽al脹脹rken buna paralel olarak diskteki dosyalar脹 yedeklemek m端mk端nd端r. ok kullan脹c脹l脹 (ing. multi-user): Birden fazla kullan脹c脹 ayn脹 anda bilgisayar sisteminden faydalanabilir. rnein, bir kullan脹c脹 nternetten dosya 巽ekerken bir dieri bir hesap tablosu uygulamas脹n脹 kullan脹yor olabilir. Ta脹nabilir (ing. portable): Farkl脹 bir donan脹m mimarisine sahip bilgisayar sistemine 巽ok az bir kod deiiklii ile ta脹nabilmesidir. rnein Intel Pentium ileyicisi i巽in gelitirilmi olan bir UNIX pek az kod deiiklii ile bir baka ileyici 端zerinde de 巽al脹acak hale getirilebilir. Bu geni uyumluluk sayesinde mimari ba脹ml脹l脹脹 azalt脹labilmekte ve 巽eitlilik artt脹r脹labilmektedir. Y端ksek performansl脹: G旦rsellikten 巽ok basitliin tercih edildii UNIX d端nyas脹nda, yal脹nl脹k ve sadelik nedeni ile pek 巽ok uygulama daha y端ksek performans ile 巽al脹maktad脹r. 1970lerin ba脹nda gelitirilen bir iletim sistemi olmas脹na ramen halen pek 巽ok kurulu taraf脹ndan g旦rev-kritik uygulamalar UNIX 端zerinde iletilmektedir. 1-4 4
- 5. 5
- 6. Linux letim Sistemi, Finlandiya niversitesi Bilgisayar Bilimleri 2. s脹n脹f 旦rencisi Linus Torvalds脹n Intel 80386 ileyicili bilgisayar脹 端zerinde yapt脹脹 denemeler ile ortaya 巽脹km脹t脹r. Linus, kendi bilgisayar脹n脹 bir iletim sistemi olmaks脹z脹n a巽acak ve program 巽al脹t脹racak hale getirmeye 巽al脹m脹 ve ilk 端r端n端 olan 0.02 s端r端m端n端 1991de tamamlam脹t脹r. niversitede kat脹ld脹脹 bir derse konu olan Minix sisteminden daha iyi bir iletim sistemi yazmay脹 hedefleyen Linusun nternet haber gruplar脹na g旦nderdii ve destek istedii mesaj脹 巽ok b端y端k bir ilgi g旦rm端t端r. K脹sa s端rede Linusa ve sonradan Linux olarak adland脹r脹lan projeye destek veren 巽ok say脹da g旦n端ll端, Linuxu bug端nk端 konumuna ulam脹t脹rm脹t脹r. Linux, yaz脹l脹m kaynak kodunun herkese a巽脹k olmas脹na ve kodun sahipliinin kamuya ait olmas脹n脹 salayan bir yaz脹l脹m lisans脹 olan GNU Genel Kamu Lisans脹 ile da脹t脹lmaktad脹r. Bu lisans ve nitelikleri 端nitenin izleyen b旦l端mlerinde konu edilmektedir. Yaln脹zca bir iletim sistemi 巽ekirdei olan Linux, onu kullan脹labilir k脹lan dier 旦zg端r yaz脹l脹mlar sayesinde anlaml脹 ve kullan脹labilir bir sistem haline gelmektedir. 1-6 6
- 7. 7
- 8. Linux iletim sisteminin en 旦nemli 旦zelliklerinden birisi kamu mal脹 olmas脹d脹r. Bu 旦zellii, Linuxun herhangi bir bireyin ya da kuruluun denetiminde olmad脹脹 anlam脹na gelmektedir. Linuxu al脹p kullanmaya balayan kurulular herhangi bir yaz脹l脹m lisans 端creti 旦demek zorunda da deildir. Linuxun gelitirilmesine katk脹 veren kiiler ve kurulular, bir g端n katk脹 vermekten vazge巽seler bile yaz脹l脹m kamunun mal脹 olduu s端rece baka g旦n端ll端ler Linuxun geliimini s端rd端rebilirler. B旦ylece, pek 巽ok dier alanda olduu gibi 端reticinin strateji deitirmesi, 端r端n端 sonland脹rmas脹 ya da 端r端n ba脹ml脹l脹脹 yaratt脹ktan sonra a脹r koullar 旦ne s端rmesi gibi tehlikeler bertaraf edilmi olur. Sistemin kaynak kodu dileyen herkesin incelemesine ve deitirmesine a巽脹kt脹r. Arzu eden herkes Linux kaynak kodunu http://www.kernel.org adresindeki web sitesinden 巽ekebilir, inceleyebilir, deitirebilir ve deitirilmi halini da脹tabilir. Kaynak kodun bu bi巽imde a巽脹kta olmas脹, hatalar脹n kolayl脹kla bulunup giderilebilmesine imkan verir. Yaz脹l脹m脹n kaynak kodunu inceleyen binlerce kiinin var olduu d端端n端l端rse, hatalar脹n nas脹l kolayca tespit edilerek giderilebilecei de anla脹labilir. Kaynak kodun a巽脹k olmas脹n脹n bir dier avantaj脹 yeni 旦zelliklerin kolayca eklenebilmesine ve kurulular脹n kendilerine 旦zg端n beklentilerini bu yolla kar脹layabilmeleridir. A巽脹k kaynak kodu sayesinde yaz脹l脹ma m端dahale m端mk端n hale geldiinden, yeterli teknik birikimi olan herkes sisteme kendi ihtiya巽lar脹 dorultusunda yeni 旦zellikler ekleyebilmektedir. Yeni 旦zellik eklemenin d脹脹nda, sistemi ihtiyaca g旦re ekillendirmek, alt-d端zey ayarlar脹n脹 d端zenlemek ve gereksiz b旦l端mlerini 巽al脹maz hale getirmek de m端mk端nd端r. B旦ylece ie uygun bir sistem elde edilebilmektedir. 8
- 9. Linux, HP-Compaq Alpha, Sun Sparc ve UltraSparc, Motorola PowerPC ve StrongARM gibi onun 端zerinde farkl脹 donan脹m platformu 端zerinde t端m端yle ayn脹 bi巽imde 巽al脹t脹r脹labilmektedir. Bir mimari 端zerinde 巽al脹t脹r脹lan uygulama yaz脹l脹m脹 bir dier ileyici 端zerinde 巽al脹an Linuxa sorunsuz bi巽imde ta脹nabilir ve ileyi s端rd端rebilir. Bu sayede, 旦rnein, Intel Pentium mimarisinde kullan脹lan sunucu yetersiz kald脹脹nda 巽ok say脹da PowerPC ileyicisi olan bir IBM ya da 巽ok say脹da UltraSparc ileyicisi olan bir Sun bilgisayar sistemine ge巽i yap脹labilmektedir. Uygulamalar脹n yeni mimari 端zerinde yeniden derlenmesi bu deiiklii ger巽ekletirmek i巽in yeterlidir. Linux, dier UNIX t端revleri ile b端y端k bir uyum i巽erisindedir. AT&T ve BSD t端revi UNIXlerin her ikisinin de 旦zelliklerini b端nyesinde bar脹nd脹ran Linux, bu nitelii ile dier UNIXler 端zerinde 巽al脹t脹r脹labilen uygulamalar脹n kolayca kendi 端zerine ta脹nmas脹na imkan vermektedir. Bu sayede, 旦rnein Sun Solaris sistemleri 端zerinde gelitirilen bir uygulama, neredeyse hi巽 deitirilmeden Linux 端zerinde yeniden derlenerek 巽al脹t脹r脹labilmektedir. Bu konuda ilgin巽 bir anektod, Sybase firmas脹n脹n Sybase Adaptive Server 端r端n端n端 Linuxa nas脹l ta脹d脹脹na ilikindir. Firman脹n m端hendislerinin bildirdiine g旦re, yaz脹l脹m脹n Linux 端zerinde 巽al脹mas脹n脹n salanmas脹 i巽in hi巽bir 旦zel 巽aba gerekmemi, salt yeniden derleme yeterli olmutur. Bu, genel ama巽l脹 bir veritaban脹 sunucu sistemi gibi b端y端k bir yaz脹l脹m 旦l巽einde olduk巽a 旦nemli bir baar脹d脹r. 1-9 9
- 10. Temelde Linux 巽ekirdeini kullanan ve 巽ekirdekle birlikte sunulan yaz脹l脹mlar b端t端n端ne Linux da脹t脹m脹 (ing. Linux distribution) ad脹 verilmektedir. cretli ve 端cretsiz Linux da脹t脹mlar脹 haz脹rlayan pek 巽ok firma ve/veya sivil toplum 旦rg端t端 vard脹r. Da脹t脹mlar, Linux 巽ekirdeinin ayarlar脹nda deiiklikler yapmak, 巽ekirdek i巽in kendi tercihleri olan 旦zg端n yamalar脹 uygulamak, 巽eitli ve farkl脹 旦zg端r yaz脹l脹mlar脹 da脹t脹m paketi i巽ine koymak gibi yollar ile farkl脹laabilir. Farkl脹lamak i巽in pakete ticari lisansl脹 uygulamalar脹 yerletirmek, 端cretli teknik destek sunmak ve yerel dil desteini 旦n plana 巽脹kartmak da kullan脹lan dier yollardand脹r. RedHat, Mandrake, Suse, Debian GNU/Linux ve TurboLinux birer Linux da脹t脹m脹d脹r, hepsinin de temelinde ayn脹 巽ekirdek (Linux) bulunmas脹na ramen 旦nceki paragraflarda 旦zetlenen nitelikleri ile farkl脹l脹klar g旦stermektedirler. 1-10 10
- 11. Kurs kapsam脹nda verilecek t端m 旦rneklerde Red Hat Linux da脹t脹m脹n脹n g端ncel s端r端mleri esas al脹nmaktad脹r. rneklerin hemen t端m端, hi巽 bir deiiklik yapmadan dier Linux da脹t脹mlar脹 alt脹nda da ayn脹 bi巽imde 巽al脹t脹r脹labilmektedir. Red Hat Linuxun Profelis taraf脹ndan tercih edilmesinin gerek巽eleri 端巽 ana bal脹k alt脹nda toplanabilir. Red Hat, kurumsal alanda tercih edilebilecek pek az ana da脹t脹mdan birisidir. Oracle ve IBM gibi sekt旦r端n 旦nde gelen firmalar脹 ile i birlii i巽erisindeki az say脹daki da脹t脹mdan birisi olan Red Hat Linux, ayn脹 zamanda hem komut sat脹r脹 ara巽lar脹 ve hem de grafik kullan脹c脹 aray端z端 ile kolayl脹kla y旦netilebilmektedir. Kullan脹m ve y旦netim kolayl脹脹 ile kaynak tasarrufu salayan Red Hat Linux, eski s端r端mlere verdii g端ncelleme desteini de uzun s端re s端rd端rmektedir. Pek 巽ok dier da脹t脹m yaln脹zca bir 旦nceki s端r端m端 i巽in g端ncellemeler ve yamalar yay脹nlasa da, Red Hat Linux g端ncellemeleri 端巽 ya da d旦rt eski s端r端mler i巽in bile temin edilebilmektedir. 11
- 12. 1984te MITde yapay zeka laboratuar脹nda arat脹rmac脹 olarak 巽al脹an Richard Stallman 旦zg端r yaz脹l脹m felsefesini ortaya koymu, bulduu destek ile felsefeyi ve 端r端nlerini bug端nlere getirmitir. Stallman脹n 巽脹k脹 noktas脹 bilimsel geliimin salanma bi巽imi ile end端stride bilgisayar yaz脹l脹mlar脹n脹n 端retimi ve geliimi aras脹nda g旦rd端端 ayk脹r脹l脹klard脹r. Bilimsel geliimin (ing. scientific innovation) salanmas脹 yaln脹zca ve yaln脹zca akademik arat脹rma yapanlar脹n bulular脹n脹, deneyimlerini ve dier her t端rl端 sonu巽lar脹n脹 kamu ile paylamas脹 ile m端mk端n olmaktad脹r. T端m detaylar脹n payla脹ld脹脹 bu akademik yay脹nlar, bir arat脹r脹c脹n脹n 旦nceki arat脹r脹c脹lar脹n 巽al脹malar脹n脹n devam脹 olabilecek 巽al脹malar yapmas脹na imkan verir. Bu payla脹m bu kadar a巽脹k ve yayg脹n olmasayd脹, bilimsel geliimin h脹z脹 ve toplumumuzun bug端n bulunduu d端zey 巽ok daha d端端k olurdu. Stallman, yaz脹l脹mlar脹n da 旦zg端r olmas脹 gerektiini, serbest巽e ve t端m detaylar脹 ile (kaynak kod vb.) da脹t脹lmas脹n脹 旦ng旦ren zg端r Yaz脹l脹m Vakf脹n脹n (FSF) da kuruluunu ger巽ekletirir. GNU Genel Kamu Lisans脹 (GPL) ad脹n脹 verdii yaz脹l脹m lisans脹n脹 tan脹tmay脹 ve kulland脹rmay脹 hedefler. Bu lisans, bir yaz脹l脹m脹n 旦zg端rce da脹t脹labilmesine izin veren ve yaz脹l脹mlar脹 kamu mal脹 haline getirmeyi hedefleyen bir lisanst脹r. FSF, t端m端yle 旦zg端r yaz脹l脹m bileenlerinden oluan 旦zg端r bir iletim sistemi 端retilmesini kendisine hedef olarak benimsemitir. Metin edit旦r端, 巽ekirdek, derleyici vb. de dahil olmak 端zere t端m kritik bileenler FSF taraf脹ndan gelitirilmi ya da gelitirilmektedir. 12
- 13. UNIX, AT&T Bell Laboratuarlar脹nda gelitirilmeye balanm脹t脹r. letim sistemi bata 旦zg端r yaz脹l脹m tarifini and脹r脹r bi巽imde 旦zg端rce t端m isteyenlere da脹t脹l脹rken, AT&Tnin b旦l端nmesinden sonra UNIXin sahibi olan AT&T, UNIXi 旦zg端rce da脹tmaktan vazge巽tiini ve yaz脹l脹m脹 lisans 端creti kar脹l脹脹nda satmay脹 planlad脹脹n脹 duyurur. O g端ne dein UNIXi kullanan ve gelitirilmesine katk脹 veren akademik 巽evre, kendi 巽脹k脹 yolunu bulmakta gecikmez. Berkeleyden bir grup gelitirici, AT&Tnin 旦zg端r da脹t脹m脹 b脹rakt脹脹 yerden UNIXi al脹r ve dier kat脹l脹mc脹lar脹n da destei ile 旦zg端r bir UNIX 端retmeyi ve da脹tmay脹 s端rd端r端r. Bu noktadan itibaren UNIX iki ana kola ayr脹lm脹t脹r; AT&T UNIX ve BSD UNIX. BSD UNIX, BSD Yaz脹l脹m Lisans脹 ile da脹t脹lmaktad脹r. Bu lisans, GPLden daha liberal bir lisanst脹r. BSD lisans脹 yaz脹l脹m脹 tam anlam脹 ile sebil olarak tan脹mlar. Yaz脹l脹m脹 alan, diledii gibi kullanmakta 旦zg端rd端r. GPL lisans脹n脹n bir koulu olan yap脹lan deiikliklerin kamu ile payla脹lmas脹 art脹 BSD lisans脹 ile s旦z konusu deildir. Yaz脹l脹m脹 alan her istediini yapabilir ve yapt脹klar脹n脹 bakalar脹 ile paylamak zorunda da deildir. Bug端n pek 巽ok pop端ler yaz脹l脹m BSD lisans脹 ile da脹t脹lmaktad脹r. Apache web sunucusu, BSD lisans脹 ile da脹t脹lmaktad脹r ve pek 巽ok firma (Oracle, IBM vb.) kendi web sunucusu olarak Apacheyi yeniden adland脹rarak da脹tmaktad脹r. Berkeley taraf脹ndan gelitirilmesine 90lar脹n ortas脹nda son verilen BSD UNIX, daha sonra pek 巽ok kola ayr脹lm脹t脹r. Bu kollar脹n her biri (FreeBSD, OpenBSD, NetBSD) hala s端rd端r端lmekte ve BSD lisans脹 ile da脹t脹lmaktad脹r. 13
- 14. 14
- 15. 15