Hitz kateatuak: Haur Hezkuntza
0 likes2,330 views
Hitz kateatuak: Haur Hezkuntza
Hitz kateatuak: Haur Hezkuntza
- 1. HITZ KATEATUAK AMANTALA TALDEA: Juan Acha, Joseba Andrade, Garazi Arrizabalaga, Ane Atxalandabaso, Lorea Bayarri, Ainhoa Clemente eta Sofia de la Torre 1
- 2. 2 AURKIBIDEA Zer dira hitz kateatuak?.................................. ................................2 Zertarako erabiltzen ditugu?..................................................... ......2 Prozesua…………………………………………………………………………………….…2 Beste baliabideak……………………………………………………………………… …4 Bost adibideak……………………..……………………………………………………….5
- 3. Zer dira? Hasteko hitz kateatuak prozesu luzearen emaitza dira. Non umeak 2-‐3 urterekin (hau da lehenengo zikloan) hasten dira. Bigarren zikloan prozesu hori gailurrera iritziko da eta lehen hezkuntzan hitz kateatuak egiteko kapazak izango dira umeak. Hala ere, aipatu behar dugu gelaren araberakoa dela hau; hau da, haur hezkuntzako bostgarren mailako azken Hiru hilabetean ere garatu dezakegu. Zertarako erabiltzen ditugu? Hitz kateatuek umearen garapen linguistikoan dute bereziki eragina. Hau da hizkuntzaren esparruan dute eragina. Gainera, haur batek hiztegi gehiago bereganatzeko balio digu metodologia honek. Askotan klasean dinamika berriak ezartzeko ere erabiltzen ditugu hitz kateatuak. Horrela izanik, silabak ikasteko edo hiztegia ikasteko modu berriak erabiltzean umeak ere monotoniatik ateratzen dira eta ere ikasteko beste modu bat barneratzen dute. 2. zikloari dagokionez, irakurketa eta idazketa prozesuko lehengo pausuak emateko erabili daitezke hitz kateatuak. Silabekin eta hitzekin jolasten duten dinamikak direnez haurraren prozesu horretan eragina dute, finkatzen dituztelako irakurketaren eta idazketaren oinarriak. 3 Prozesu bat dela kontuan izanik, haur hezkuntzan prozesu hori nola garatzen den, zikloka azaltzeko beharra dago. Lehenengo zikloan, 2 urteko gelan ezin ditugu hitz kateatuak sartu baina hala ere andereñoak hitzak ondo markatu ditzake; adibidez: ipuin bat kontatzean, abestean… Horrela ere umeek belarria egingo dute ahoskatzeko moduari. 3 urteko gelan silabak banatzeari ekin ahal diegu, baina hasteko prozesua denez bakarrik haien izenekin edo klaseko izenekin egin beharko genuke prozesua. Haurrak txikiak direnez gehien bat dinamikoak diren jolasak gustuko dituzte horregatik silaba banaketa lantzeko adibidez txaloak erabili daitezke.
- 4. Bigarren zikloari dagokionez, lau urteko gelan aurreko urtean hasitako prozesua jarraitu behar dugu hiztegi gehiago sartuz. Hala ere, umeentzat komunak diren hitzak (eguneroko bizitzakoak) izan behar dira: gelako gauzak( arbela, mahaia, motxila, aulkia…), lekuak( etxea, ikastola, bideo gela, patioa, gimnasioa…), animaliak, koloreak… Ezin ditugu ahaztu izen propioak baina prozesuaren puntu honetan gutxika abizenak sartzen hasi gaitezke ( umeen garapenaren arabera) Azkenik bost urteko gelan, haurrak kapazak izango dira silaba bat ematean hitzak sortzen ( beti beraien bizitzan komunak diren hitzak izango dira) . Hori egiteko baliabide desberdinak erabili ditzakegu hala nola kartelak silaba batekin eta ondoan marrazki bat haurrak erlazionatzeko silaba eta irudia. Gerora prozesuak aurrera egiten duenean marrazkia kenduko dugu umea ez mugatzeko eta silaba horrekin dakizkien hitz guztiak sortu ahal izateko. Bost urteko hirugarren hiru hilabetean hasi daiteke hitz kateatuekin (gelako umeen garapena eta hizkuntza maila kontuan izanik). Honetan hasi ahalko gara korroaren dinamikarekin non bakarrik haurrak behar ditugu jolasteko. Gerora azalduko dugu dinamika hau: nola egiten den eta bere arauak. 4 Hitz kateatuekin batera beste baliabide batzuk erabili ditzakegu, horiek hizkuntza lantzen dutenak izanik gehin bat: abestiak, hitz korapiloak, izen kartelak edota olerkiak. Beste aldetik, umeen gorputza eta irudimena garatzen duten baliabideak erabili ditzakegu: psikomotrizitatea eta marrazkiak.
- 5. 5 Jarraitzeko bost adibide proposatzen ditugu hitz kateatuak lantzeko: 1-‐ SILABAK ETA TXALOAK: Hiru urteko umeentzat dago bideratua ekintza hau. Bakoitzak bere izena esan behar du silaba bakoitzean txalo bat emanez eta silabak zenbatu behar ditu, beste batek arbelean edo paper batean makilak marrazten dituen bitartean. Adibidez: JON (1), LO-‐RE-‐A (3), A-‐NE (2)… Horrela haurrak ez ditu bakarrik bere izenaren silabak barneratuko baizik eta beste batzuk entzungo eta barneratuko ditu, umeak elkarrekin lanean daudelako. Gainera, zenbakiak ere lantzen dira hizkuntzaz aparte dinamika honen bidez. 2-‐ DOMINO JOLASA (HITZAK SORTU): 2. Zikloan bideratu daitekeen jolasa da. Domino jolasean ume bakoitzak txartel bat izango du silaba batekin eta umeen artean hitzak sortu beharko dituzte dominoa izango balitz bezala, eta era batean hitzak kateatzen joango dira. Jolas hau bi modutara egin dezakegu: batetik lurrean kartelak jarriz dominoan bezala; eta bestetik, ume bat aterako da esanez nik MA silaba dut eta orduan beste bat aterako da nik MU eta beste batek nik A, MAMUA hitza sortuz; eta horrela hurrenez hurren. 3-‐ KORROAREN DINAMIKA: Honi buruzko informazioa bilatzean zailtasun handiko dinamika dela pentsatu genuen. Horregatik bost urteko gelan dinamika bideratu genuen, hurrengo ondorioak ateraz: alde batetik, umeekin hitz egitean hiztegi pilo bat zeukatela konturatu ginen, baina eskatzen genionean aurreko umeak esandako hitza amaitu den silabaz hasten den hitz bat esatea, ez zuten oraindik arintasun hori eta beharrezkoa zituzten andereñoaren keinuak, klaseko objektuak begiratzea…. Hori guztia kontuan hartuz, dinamika hau bost urteko gelako hirugarren hiru hilabetean hasi daiteke eta gerora bereziki lehenengo mailan. Haurrak korro baten jezarriko dira. Andereñoa hasiko da hitz bat esanez eta erlojuaren sentsuan umeek aurrekoak esandako hitza amaitzen den silabatik hasten den hitz bat esan beharko du; adibidez: KIPULA, LAPIKO, KOTXEA, AMANTALA… Haur bat erratzen denean (hitz bat ez dakielako edo esandako hitz bat errepikatzen duelako) jokoa amaitutzat ematen da eta berriro hasten da. Hitz kateatuak lantzeko jolas hau oso malgua da, irakasle bakoitzak zentratu ahal duelako nahi duen esparruan( bakarrik animalietan,
- 6. koloreetan, gelako gauzetan…). Hala ere, oinarrizko arau batzuk daude. Alde batetik, joko honetan hizkuntza egokia erabili behar da beraz umeei hitz desegokiak alde batera ustea esan behar diegu: tonto, leloa… Bestetik, umeen arteko errespetua, azkenean jokoa ume bat erratzean amaitzen delako eta ume hori txarto ez sentitzea sustatu behar dugulako. 4-‐ ARGAZKIAK/MARRAZKIAK ETA HITZAK: Haur Hezkuntza osoan zehar egin daitekeen dinamika da. Hori egiteko argazkiak edo marrazkiak erabili daitezke. Ume bakoitzak irudiak ikustean zer den esan beharko du eta gero marrazkiaren txartelari buelta emanez hitza idatzita ikusiko du. Adibidez: irudian elefante bat agertuko da, haurrak elefantea dela identifikatu beharko du eta gero txartelari buelta emanez elefante hitza ikusiko du idatzita edo silabatua (beti letra larriz). 5-‐ SOINUAK ETA SILABAK (ORDENAGAILUAREKIN JOLASAK): 2.zikloan aplikatu daiteke horrelako dinamika bat. Oso garrantzitsua da ume batek ulertzea hitz batek grafia duela eta bestetik soinua. Horregatik oso baliagarriak dira honelako jolasak. Jolas honetan umeek ordenagailuan silabak ikusiko dituzte adibidez: MA, LO, TZE, KU eta orduan entzungo da TZE, orduan haurrak silaba egokia aukeratu beharko du. Hurrengo pausuan, marrazki edo irudi bat agertuko da pantailan eta horren azpian silaba anitz; haurrak marrazkia zer den entzungo du eta orduan pantailan dauden silabekin osatuko du hitza. Adibidez: ume baten irudia agertuko da, azpian hurrengo silabak: U, ME, KA, A, TZE eta LA, gero hitza entzungo du eta azkenik haurrak dituen silabekin hitza sortu beharko du. Beste jolas bat izango litzateke “Begizorrotz”. (aurkezpenekoa). 6