რიტმი - სახვითი და გამოყენებითი ხელოვნების პრინციპი
1 like279 views
მასალა განკუთვნილია სახვითი და გამოყენებითი ხელოვნების პედაგოგებისთვის, დაინტერესებული პირებისთვის და მოიცავს საგნის სტანდარტის საფუძველზე შექმნილ დამხმარე რესურსს, სამიზნე ცნების, სახვითი და გამოყენებითი ხელოვნების მხატვრულ-გამომსახველობითი საშუალებები (ელემენტები) და ხერხები (პრინციპები) ქვეცნების რიტმის აღწერას, ახსნას და ანალიზს.
More Related Content
What's hot (20)
More from Marine Rekhviashvili (17)
რიტმი - სახვითი და გამოყენებითი ხელოვნების პრინციპი
- 1. რიტმი - სახვითი და გამოყენებითი ხელოვნების პრინციპი რიტმი (ბერძნ.rhythmos-თანაზომადობა, სიმწყობრე), თანაბარზომიერი, პერიოდული მონაცვლეობა რაიმე ელემენტებისა (ბგერის, მოძრაობების და სხვ.) რიტმი სამყაროს განუყოფელი ნაწილია, ჩვენს გარშემო ყველგან შეიძლება შეგვხვდეს, ცოცხალ და არაცოცხალ საგნებში, ადამიანის ხელით შექმნილ და ბუნებრივ გარემოში.
- 2. რიტმი სახვითი ხელოვნების მნიშვნელოვანი პრინციპია, იგი ხელოვნების ყველა დარგის განუყოფელი ნაწილია. რიტმი იქმნება ხაზების, ფერების, ფორმების რიტმული განმეორებითა და ვარიაციით. როდესაც მსგავსი ელემენტები(ფორმები) თანაბარი ინტერვალებით მეორდება, თანაბარზომიერი რიტმი იქმნება. ელემენტებისა და ინტერვალების სხვადასხვაობა არათანაბარზომიერ რიტმს ქმნის. რიტმების მონაცვლეობა კომპოზიციური წყობის მრავალფეროვნებას განაპირობებს. რიტმის საშუალებით შესაძლებელია მრავალგვარი განწყობილების გადმოცემა.
- 3. ჯერ კიდევ პრეისტორიულ ხანაში ადამიანი გრძნობდა სამყაროს რიტმულობას და ცდილობდა აესახა თავის შემოქმედებაში/ნამუშევარში. თქვენს წინაშეა უძველესი ადამიანის (უკრაინა,სოფელი ტრიპოლიე ბრინჯაოს ხანა) მიერ შექმნილი ორნამენტი, რომელიც თიხის ქოთანს ამკობს. ორნამენტი იქმნება ერთი და იმავე ფორმის (ელემენტების) განმეორებით, რაც თანაბარზომიერ რიტმს ქმნის. (კერამიკული ჭურჭელი ორნამენტული დეკორით , უკრაინა,სოფელი ტრიპოლიე ბრინჯაოს ხანა) ყორღანული კულტურის საზოგადოებამ საქართველოსა და მის ფარგლებ გარეთ ორნამენტის უმშვენიერესი ნიმუშები შექმნა. კერამიკულ ჭურჭელზე, ფერის, გეომეტრიული და ორგანული ფორმიების მონაცვლეობა, დენადი და ტეხილი ხაზები, თანაბარი ინტერვალები თანაბარზომიერი რიტმის საუკეთესო მაგალითს იძლევა. ჭურჭელი ყორღანული სამარხებიდან ძვ.წ. II ათასწლეული
- 4. წარმოდგენილ ნიმუშებში თვალნათლივ ჩანს თანაბარზომიერი და არათანაბარზომიერი რიტმის მაგალითები, სამივე ხელოვნების ნიმუში ბრინჯაოს ხანას მიეკუთვნება, სამივეზე რიტუალური სცენებია გადმოცემული და რეგისტრებადაა დაყოფილი, თითოეული რეგისტრი ზოომორფული და ანტრომორფული ორნამენტებითა და ადამიანის გამოსახულებებით,განსხვავებული სიუჟეტების თხრობას წარმოგვიდგენს. ფიგურებს შორის თანაბარზომიერი ინტერვალებია დაცული, რეგისტრებზე ფიგურები სხვადასხვა მიმართულებითაა წარმოდგენილი, რაც უფრო საინტერესოს ხდის გამოსახულებების აღქმასა და სიუჟეტის კითხვას, თხრობა ერთი მიმართულებით მიემრთება, რიტმულად და მწყობრად განლაგებული ფიგურები ერთგვარ მოძრაობას ქმნის. ,,ვარკის/ურუქის ვაზა“ძველი შუამდინარეთი,დაახლ.დაახლ.ძვ.წ. 3200-3000 წ.წ. თრიალეთის ვერცხლის თასი,საქართველო,თრიალეთი,წალკის პლატო,დაახლ.ძვ.წ. 3700 წ თასი ქარაშამბის ყორღანიდან,ძვ. წ. III და II ათასწლეულების მიჯნა. ერევანი,სომხეთი
- 5. . ანტიკური (ძვ.საბერძნეთი და ძვ. რომი) კერამიკის ჭურჭელზე, ნათლად ჩანს, როგორც თანაბარზომიერი, ისე არათანაბარზომიერი რიტმის მაგალითები. ერთ შემთხვევაში ოსტატი მცენარეული, გეომეტრიული თუ ცხოველური ორნამენტების საშულებით რეგისტრებად დაყოფილ ჭურჭელზე თანაბარზომიერ რიტმს მკაცრად დაცული გამოსახულების თანაბარი პროპორციებით და ინტერვალებით აღწევს(სურ.1,2), მეორე შემთხვევაში(სურ.3), ოსტატი კონკრეტული სიუჟეტის თხობით არათანაბარი ინტერვალებით მაყურებლის თვალს მოქმედების აღქმას აიძულებს და სიუჟეტის პერსონაჟად აქცევს. სურ.1 სურ. 2 სურ. 3 სურ. 1-ლაკონური შავფიგურიანი ჰიდრია გორგონის თავით, სფინქსებითა და ფრთოსანი ლომებით 540–530 ძვ.წ. სურ. 2-ბერძნული კერამიკა,გეომეტრიული ამფორა დაახლოებით ძვ. წ. 750 სურ. 3-ფრანსუას ვაზა ,შავფიგურიანი კრატერი,დაახლ.VI ს.შუა ხანები
- 6. უძველესი ადამიანი რიტმს მხოლოდ ორნამენტში როდი იყენებდა, იგი ხშირად ისე განალაგებდა გამოსახულებებს სიბრტყეზე, ამა თუ იმ სცენაში, რომ ამით სხვადასხვაგვარ რიტმს ქმნიდა. (შოვეს მღვიმის 1 ლომების გამოსახულება,ბიზონზე ნადირობის სცენა,პალეოლითი) (მარტორქრების გამოსახულება საფრანგეთი შოვეს გამოქვაბულიდან ,პალეოლითი) ცხენების გამოსახულება საფრანგეთი შოვეს გამოქვაბულიდან ,პალეოლითი) (ირმების ჯოგი.ნაკაწრი ძვალზე ტეიჟას მღვიმიდან.(საფრანგეთი, დორდონის დეპარტამენტი) დაახლ. ძვ.წ. XX-XII ათასწლეული) მღვიმის გამოქვაბულების მონუმენტურ ფერწერაზე კარგად ჩანს როგორ იმეორებს მხატვარი ცხოველების სხეულის დეტალებს ურთიერთპარალელურად, ამ ელემენტების მრავალგზის გამეორება საკმაოდ თანმიმდევრულ/სწრაფ რიტმს ქმნის, რაც განსხვავებულ შთაბეჭდილებას იძლევა (მაგ. მორბენალი ირმების და ცხენების, სივრცის ილუზიის-ლომებისა და მარტორქების გამოსახულებებით) 1 შოვეს გამოქვაბული (ასევე ცნობილი როგორც Chauvet-Pont d'Arc) ამჟამად მსოფლიოში უძველესი ცნობილი კლდის ხელოვნების ადგილია, რომელიც, როგორც ჩანს, თარიღდება საფრანგეთში ავრინიაკის პერიოდით , დაახლოებით 30,000-დან 32,000 წლამდე. მღვიმე მდებარეობს საფრანგეთში, არდეშის პონტ-დ'არკის ხეობაში, არდეშის ხეობების შესასვლელთან სევენისა და რონის ხეობებს შორის. იგი ჰორიზონტალურად ვრცელდება დედამიწაზე თითქმის 500 მეტრზე (~1650 ფუტი) და შედგება ორი ძირითადი ოთახისგან, რომლებიც გამოყოფილია ვიწრო დერეფნით.
- 7. იშთარის კარიბჭე, შუამდინარეთი, ბაბილონი, დაახლ.ძვ.წ.575 წელი სამეფო მცველები ფრიზის დეტალი დარიოსის სასახლიდან ,სუზა, ძველი სპარსეთი,ძვ.წ. VI ს. ამჟამინდელი მდებარეობა პერგამონის მუზეუმი ბერლინი ბაბილონის კარიბჭის ონამენტის მაგალითზე შეგვიაძლია ვიმსჯელოთ ფერის (მოჭიქული ლურჯი ფილებზე ოქროსფერი გამოსახულებები), გამოსახულებების და მათ შორის თანაბარი ინტერვალების გამოყენებით, როგორ გვიქმნის შემოქმედი თანაბაზომიერი რიტმის შტაბეჭდილებას. გამოსახულებები მონოტონურად მიემართება ერთი მიმართულებით და ,,რიტუალური“ მსვლელობის სახეს იძლევა. კენ-ამუნის სამარი, მე-19 დინასტია,ეგვიპტეში, თელ-ელ-მასხუტაში, ისმაილიასთან ახლოს. პაშედუს სამარხის მოხატულობა,მე 18 დინასტია, დეირ ალ-მედინა, ეგვიპტე ეგვიპტური რელიეფის და მონუმენტური ფერწერის წარმოდგენილი ნიმუშებზე თანაბარი ინტერვალებით დაშორებული ფიგურები მონოტონურად ,ზუსტად იმეორებენ ერთსა და იმავე მოძრაობას და ქმნიან თანაბარზომიერი რიტმს.
- 8. ფარაონ ნარმერის ფილა.ეგვიპტე,ძვ.წ.XXX ფარაონ ნარმერის სტელის გამოსახულებები თანაბარზომერი და არათანაბარზომიერი რიტმის ერთ- ერთ მაგალითია, სცენის მარჯვენა კიდეში თავწაკვეთილი მეომრები ორ ჰორიზონტალურ რიგად არიან განლაგებული, მათ შორის ინტერვალები მცირეა, რის გამოც ისინი სწრაფ თაბაბარზომიერ რიტმს ქმნიან, ამის საპირისპიროდ დანარჩენ არეზე არათანაბარზომიერი რიტმი იქმება, ვერტიკალურად განლაგებული სხვადასხვა სიმაღლის ფიგურებით, და მათ შორის დიდი ზომის ინტერვალებით. ამ ორი ნაწილის განსხვვებული რიტმული წყობა, რიტმების მრავალფეროვნებას ანიჭებს მთელ სცენას. იმპერატორ ტრაიანეს სვეტის რეგისტრებზე ჩანს, როგორც თანაბარზომიერი რიტმი, რომელსაც ქვედა რეგისტრზე გამოსახული გემების და მათ თავზე მეომრების განლაგება ქმნის, ასევე არათანბარზომიერი რიტმი, რომელსაც ზედა რეგისტრების გამოსახულებებს შორის განსხვავებული ინტერვალებითა და სხვადასხვა ზომის ფიგურებით, სიბრტყეზე არათანმიმდევრული განლაგება ქმნის. თვალსაჩინოა, რომ რიტმების მონაცვლეობა კომპოზიციური წყობის მრავალფეროვნებას განაპირობებს. ტრაიანეს სვეტი. რომი. დაახლ.ახ.წ.113.
- 9. ფიდიასი, მხედრები, პართენონის ფრიზის ფრაგმენტი ძვ.წ. 442-438წწ. ფიდიასის მხედრების გამოსახულება მოძრავ რიტმს და სიღრმის ილუზიასაც ქმნის. ჰიდროფორების (წყლის მატარებლების) რელიეფი პართენონის ჩრდილოეთი ფრიზი ძვ.წ. 442-438წწ. ჰიდროფორების გამოსახულებებს შორის თანაბარი ინტერვალები და ფიგურების ერთნაირი პოზები მონოტონურ და თანაბარზომიერ რიტმს ქმნის. სამეფო პორტალი,დასავლეთის ფასადი, შარტრის კათედრალი დაახლ.1145-1155 შარტრის ტაძრის სამეფო პორტალზე არქიტექტურული ფორმები(თაღები და პილასტრები)მათ შორის კი მწყობრად განლაგებული რელიეფური ფიგურები, თანაბარი ინტერვალებით, თანაბარზომიერი რიტმს გამოსახავს. სამეფო პორტალი,დასავლეთის ფასადი, შარტრის კათედრალი დაახლ.1145-1155ნფრაგმენტი- წინასწარმეტყველები და ქრისტეს წინაპრები (იუდეას მეფეები და დედოფლები)მარჯვენა მხარე,ცენტრალური პორტალი
- 10. მორის ეშერი,რითმები,1922 დენადი ხაზებისა და პლასტიკური ფორმების საშუალებით მორის ეშერი თავის ნაწარმოებში ,,რითმები“ მოძრავი რიტმის შთაბეჭდილებას იძლევა. ანრი მატისი,ცეკვა,1910 მოქნილი პლასტიკური ფორმებით, ფერებით, ტალღოვანი კონტურით ანრი მატისი თავის ნამუშევარში ,,ცეკვა“ მოძრავი, დენადი რიტმის შთაბეჭდილებას იძლევა. მორის ეშერი, მეტამორფოზა II, 1939 სურათზე გამოსახული მწერები ისე გარდაიქმებიან თევზებად და პირიქით, რომ მხატვარი არ არღვავს კომპოზიციის რიტმულობას, ამას ელემენტების განმეორებითა და თანაბარზომიერი ინტერვალებით ისე ოსტატურად აღწევს, რომ თანაბარზომიერ რიტმს მრავალფეროვნების ელფერს სძენს.
- 11. კლოდ მონე ,მდინარე ეპტის მიმდებარედ ვერხვის ხეების რიგი.(1819) თანაბარზომიერი რიტმის შესანიშნავი მაგალითია კლოდ მონეს ნახატი „ ვრხვის ხეების რიგი მდინარე ეპტეზე“.მასში ნათლად ვხედავთ მდინარის ნაპირზე მაღალი, წვრილი ვერხვის ხეების გამეორებით წარმოქმნილ ვერტიკალურ ხაზებს. ისინი თანაბრად განლაგებულია სწორ ხაზში და მნახველის თვალს ხეების ამ რიგების გასწვრივ მიმართავს. ჯინ ბრაუნი ,,შუა ზაფხული“.2019 არათანაბარზომიერი და თანაბარზომიერი რიტმის მაგალითია მე 20 საუკუნის ფერმწერის ჯინ ბრაუნის ცნობილი ნმუშევარი,,შუა ზაფხული“ ,სადაც თვალნათლივია გორაკების ფერადი ხაზების რიტმულობა, ფერადი ხაზების ეს რიტმული მონაცვლეობა ვერტიკალურად აღმართულ ალვის ხეებს სინქრონულად ერწყმის და თამაშ -თამაშით ხალისით შემოატარებს გარემოს. ფერდინანდ ჰოდლერი,ჟენევის ტბაზე,პეიზაჟი რიტმული ფორმებით.1908 ფერდინანდ ჰოდლერის ნამუშევარი თვალსაჩინო მაგალითია თანაბარზომიერი რიტმის, რომელიც ფერთა მონაცვლეობით, ჰორიზონტალურად განლაგებული გეომეტრიული და ორგანული ფორმების განმეორებით მიიღწევა. საშიში კავშირები, რენე მაგრიტი, 1926 რენე მაგრიტიმა თავის ნამუშევარში მკაცრად დაცული სიმეტრიით, თანაბარზომიერი ინტერვალებით და შუქ-ჩრდილის გამოყენებით სიღრმის ილუზია შექმნა და თავშეყრის წერტილამდე მაყურებლის თვალი რიტმულად მიიყვანა.
- 12. რიტმი არქიტექტურაში რიტმი არქიტექტურაში იქმნება, როგორც ცალკეული არქიტექტურული ელემენტებით, ისე არქიტექტურული ფორმებით. რიტმი არქიტექტურაში, ისევე როგორც ხელოვნების სხვა დარგებში, განსხვავებული ხერხებით მიიღწევა და სხვადასხვაგვარ შთაბეჭდილებას ქმნის. პართენონი(ბერძ. Παρθενώνας),საბერძნეთი,ათენი — ძვ. წ. V საუკუნეში ათენის აკროპოლისზე აგებული ათენას ტაძარი კოლოსეუმი, (ლათ. colosseus — „უზარმაზარი, კოლოსალური“), იტალია,რომიფლავიუსების ამფითეატრი (ლათ. Amphitheatrum Flavium) — გიგანტური ამფითეატრი, ძველი რომის არქიტექტურული ძეგლი (ახ. წ. 75 - 80) მკაცრად დაცული პროპორციით, თანაფარდობით, სიმეტრიულად განლაგებული არქიტექტურული ელემენტების (სვეტი,თაღი,პილასტრი) და დეკორატიული დეტალების (ტრიგლიგი,მეტოპი,ფრიზი) გამოყენებით ანტიკური ხანის ძველი ბერძენი და რომაელი არქიტექტორები თანაბარზომიერი, მონოტონური რიტმის შთაბეჭდილებსას ქმნიან ნაგებობებზე. სამთავისი,საქართველო,შიდა ქართლი,1030 წ რიტმულობა დამახასიათებელია შუა საუკუნეების ქართული ხუროთმოძღვრების ძეგლებისთვის.მაგ. სამთავისის აღმოსავლეთ ფასადის დეკორატიული თაღები სხვადასხვა ზომისაა, თაღები კიდეებიდან ცენტრისკენ სიმაღლეში იმატებს, რაც მზარდი რიტმის შთაბეჭდილებას ტოვებს
- 13. ეკლესია რუანში,საფრანგეთი კიოლნის საკათედრო ტაძარი პეტრე პავლეს ეკლესია, ოსტენდე, ბელგია თქვენს წინაშე წარმოდგენილი შუა საუკუნეების გოთიკური ტაძრები ოსტენდეში, რუანში და კიოლნში, ზესწრაფული რიტმის ნათელი მაგალითია, ტაძრები დატვირთულია არქიტექტურული ელემენტებით, შეისრული თაღებით, პილასტრებით, ვიტრაჟებით, რელიეფური ქანდაკებებით, თითოული დეტალი ქმნის, როგორც ჰორიზონტალურ, ასევე ვერტიკალურ რიტმს. გუგენჰაიმის მუზეუმი,ნიუ -იორკი, 1937 POD"პავილიონი,კუალა ლუმპური,მალაიზია, 2011 გუგენჰაიმის მუზეუმისა და პოდ პავილიონის ოვალური, მზარდი და კლებადი, ჰორიზონტალური და ვერტიკალურად განლაგებული არქიტექტურული ფორმები თითქოს სპირალურად ბრუნავს და არათანაბარზომიერი, მოძრავი რიტმის შტაბეჭდილებას ტოვებს.
- 14. ბურჯი ხალიფა,დუბაი,2010 კასაბლანკას ტაუერი,მაროკო 20 მსოფლიო სავაჭრო ცენტრი,ბაჰრეინი,20 წარმოდგენილი თანამედროვე არქიტექტურის ნიმუშები: ბურჯ ხალიფა, კასაბლანკას ტაუერი, მსოფლიო სავაჭრო ცენტრი გრანდიოზული ფორმებითა და სიმაღლეში სწაფვით გამოირჩევა. მონოლითური, ერთიანი ფორმები სიმაღლეში ზრდასთან ერთად იკლებს ზომაში, რიტმულად, მწყობრად, თუმცა მონოტონურად, მნახველის თვალი სიმაღლის მწვერვალზე აყავს. უოლტ დისნეის საკონცერტო დარბაზი ლოს- ანჟელესში, კალიფორნია, 2003 სიდნეის ოპერის თეატრი — მუსიკალური თეატრი სიდნეიში, ახალისაუზ-უელსი, ავსტრალია,XX თანამედროვე არქიტექტურა რიტმის მრავალფეროვნად აღქმის შესაძლებლობას გვაძლევს. რიტმი არქიტექტურაში შეიძლება შეიქმნას არამარტო ცალკეული ელემენტებით , არამედ თავად ფორმებით, მასებით. დისნეის საკონცერტო დარბაზი და ოპერის თეატრის ნაგებობებში ერთნაირი ფორმის და სხვა და სხვა ზომის არქიტექტურული დეტალების არარეგულირებადი, ასიმეტრიული განლაგება, შენობებს დინამიკას და შესაბამისად მოძრავი რიტმის შთაბეჭდილებას ანიჭებს. ეს ნაგემობები ერთი შეხერვით არქიტექტურულ ნაკრებს წარმოადგენს, სხვადასხვა ზომის, ფორმის და მიმართულების-ზოგი ვერტიკალურად და ზოგიც ჰორიზონტალურად განლაგებული ფორმები, თითქოს უწესრიგოდაა დახვავებული და საკმაოდ ცოცხალ, მოძრავ რიტმს ქმნის.
- 15. ესპანეთი,მადრიდი არენხაუსის სამეფო სასახლის გალერეა, XVI ს. ტინ მალის მეჩეთის თაღები მაროკო. ატლასის მთები. 1156წ. რიტმს არქიტექტურაში თაღებზე დაცემული სინათლისა და ჩრდილების თანაბარზომიერებაც ქმნის, დღის სხვადასხვა მონაკვეთში განსხვავებულად აღიქმება და მნახველზე წარუშლელ შთაბეჭდილებას ახდენს . მიუხედავად იმისა, რომ ისინი არ არიან შენობების ფიზიკური ელემენტები, შუქი და ჩრდილი აუმჯობესებს დიზაინის ვიზუალურ ბალანსს და მრავალმხმრივი რიტმის წყაროს წარმოქმნის, რაც კარგად ჩანს მოცემული ნაგებობების მაგალითზე(მეჩეთისა და სამეფო სასახლის გალერეა) სადაც არქიტექტურული დეტალების თაღების, სვეტების, პილასტრების თანაბარზომიერებას კიდევ უფრო მეტად ამძაფრებს შუქ-ჩრდილის ელემენტები.
- 16. ესპანეთი,ანდალუსია კორდობა,მეჩეთის გალერეა,ახ.წ. VIII ს საზოგადოებრივი დარბარის დარბაზი მაისორის სასახლეში, ინდოეთი მე 19 ს. ჰათჰორის ტაძარი,ეგვიპტე დაახლ ძვ.წ.1500 წ. არქიტექტურული ელემენტები, ფერი, ფორმა, რელიეფი, ორნამენტი-დეკორი, პილასტრი, თაღი, კესონირებული ჭერი, ქონგურები, დეკორატიული გუმბათი ყველა ერთად და თითოეული ცალ- ცალკე თანაბარზომიერი/აქცენტირებული/მონოტონური/მოძრავი რიტმის შთაბეჭდილებას იძლევა, რაც კარგად ჩანს წარმოდგენილი ნაგებობობების მაგალითზე. გვალიორის ციხე, მადჰია პრადეში, ინდოეთიVI ს ,,ვარდისფერი ქალაქი“, ჯაიპური, ინდოეთი. XVIII ს. კორდობის საკათედრო ტაძარი, კორდობა, ანდალუზია,ესპანეთი, VIII ს.
- 17. გამოყენებული ლიტერატურა 1. ე.ჰ.გომბრიხი, ხელოვნების ამბავი, გამომცემლობა ,,ლოგოს პრესი“,2012 2. მერილინ სთოქსთედი, მაიკლ ვ. ქოთრენი, ,,ხელოვნების ისტორია, დასავლეთ ევროპის შუა საუკუნეების ხელოვნება“ავტორიზებული თარგმანი, გამომცემლობა Pearson Education, გამოცემულია თბილისის აპოლონ ქუთათელაძის სახელობის სახელმწიფო სამხატვრო აკადემიის მიერ, 2019 წ. 3. მერილინ სთოქსთედი, მაიკლ ვ. ქოთრენი, ,,ხელოვნების ისტორია (XVI- XVII საუკუნეების ევროპა)”, ავტორიზებული თარგმანი, გამომცემლობა Pearson Education, გამოცემულია თბილისის აპოლონ ქუთათელაძის სახელობის სახელმწიფო სამხატვრო აკადემიის მიერ, 2019 წ. 4. მერილინ სთოქსთედი, მაიკლ ვ. ქოთრენი, “ხელოვნების ისტორია XVIII საუკუნიდან დღემდე”, ავტორიზებული თარგმანი, გამომცემლობა Pearson Education, გამოცემულია თბილისის აპოლონ ქუთათელაძის სახელობის სახელმწიფო სამხატვრო აკადემიის მიერ, 2019 წ. 5. ნ.ღაღანიძე, ა.კლდიაშვილი, ხელოვნება,მოსწავლის წიგნი, მე 7 კლ. გამომცემლობა ,,კლიო“ 2019 6. ნ.ღაღანიძე, ა.კლდიაშვილი, ხელოვნება, მოსწავლის წიგნი, მე 10 კლ. გამომცემლობა ,,ლოგოს პრესი“ 2006 7. ს.ქებურია,ნ. იოსელიანი. ხელოვნება, მოსწავლის წიგნი , მე 9 კლ. გამომცემლობა ,,სულაკაური“ 2021 8. ჯუდით კლარკი, ხელოვნების ილუსტრირებული ლექსიკონი, გამომცემლობა ,,საქართველოს მაცნე“ 2010. ონლაინ რ᳥სურსი https://finearttutorials.com https://yourartpath.com https://arheologija.ru https://en.wikipedia.org http://www.nplg.gov.ge https://www.travelinfusedlife.com https://www.123rf.com https://mappingspain.com https://www.worldhistory.org https://helpiks.org https://egyptian-history.com https://nationalgeographic.ge https://shalvanakaidze.blogspot.com https://vladimirdar.livejournal.com