More Related Content
Viewers also liked (20)
Similar to Turkiye'de girisimcilik akbank 2007 v4 (20)
More from Ziya-B (14)
Turkiye'de girisimcilik akbank 2007 v4
- 1. TURKIYEDE GIRISIMCILIGIN GELISTIRILMESI ICIN DUSUNCELER VE ONERILER Eylul 2007 Girisimci davranislar, gelismislik seviyesi ve sirket buyuklugune bakilmadan, yenilesim (inovasyon) ve ekonomik buyume icin onemli bir motor olup, tanimi dolayisiyla degerlendirilmemis firsatlardan faydalanmak icin ilgi ve istek gerektirir. 1 Bu ilgi ve istek iki tur girisimcilikle tanimlanabilinir: 1. Dunya Girisimcilik Endeksi, Nijeryayi dunyanin en girisimci ulkesi olarak belirler. Bu, sasirtici gorunmekle birlikte, girisimcilik ve ulke ekonomik kalkinma seviyesi arasinda siki bir baglanti olmasindan dogmaktadir. Az gelismis ulkelerdeki yuksek issizlik orani kisilerin ihtiyac nedeniyle girisimci olmasina neden olur. Baskasindan is bulamayanlar, ac kalmamak icin kendi islerini yaratmak zorunda kalirlar. Gelismekte olan ulkelerde , Turkiye gibi, bu tur girisimciler cogunluktadir. 2. ABD gibi gelismis ulkelerde ise firsat nedeniyle girisimci olanlar cogunluktadir. Burada onemle belirtilmesi gereken, firsat kelimesinin bu baglamdaki anlamidir. Hizla kuresellesen dunyada, bilesik kaplar ornegi, urunler gittikce emtialasmakta, uretim de dusuk iscilik maliyeti olan ulkelere kaymaktadir. Bu yeni duzen icinde uretkenlik ve dusuk maliyet yarisina girmektense, yeni pazarlar yaratmak ve/veya tuketici icin yeni katma degerler yaratmak gelismis ulkeler icin oncelik kazanmistir. Daha onceleri ABDnin one ciktigi bu alan, anlasilabilir-tekrarlanabilir-ogretilebilir bir duzeye ulasmistir. Bugun hem yenilesim (inovasyon), hem de girisimcilik universiteler ve sirketlerde ogretilmektedir. ABDnin cizdigi yoldan gidenler, ABD disinda da basari orneklerini cogaltmaya baslamislardir. Ornegin, Amerikan sirketlerinden once yenilesimle kuresel basarilar elde etmis ulkeler ve sirketler arasinda Finlandiya Nokia, Isvicre Logitech, Luksenburg Skype, Israel CheckPoint Software sayilabilir. Bu pazar ve urun bazinda yenilikleri yaratabilmek bilgiye dayanmaktadir. Bilgi genelde teknolojiyle birlikte kullaniliyor olmakla beraber, yenilesim icin teknoloji kullanimi sart degildir bilgi sarttir. Bilgi ayrica akilda tutuldugu ve cesitli kisilerin akillarinda bulunabildigi icin, calinmasi ve taklit 1 Global Entrepreneurship, GEM 2006 Results Regardless of the level of development, and firm size, entrepreneurial behaviour remains a crucial engine of innovation and growth for the economy and for individual companies since, by definition, it implies attention and willingness to take advantage of unexploited opportunities.
- 2. edilmesi zordur. Bu rekabet acisinda onemli bir fayda saglar bilgisi olan kisiyi veya kisileri elde etmeden bazi isler yapilamaz. Ayni zamanda fikri mulkiyet kanunlarinin korudugunda bilgiye dayanan isler monopollestirilebilinir. Ticari sir olarak korunan Coca-Cola formulu, binlerce yazilim muhendisinin bilgileriyle yaratilmis MicroSoft yazilimlari, patentlerle korunan Genentech bioteknoloji urunleri birkac ornektir. Bilgi ve yenilesim birbirleriyle sikica iliskilidir. Yenilesimde basarili olmak icin once simdiye kadar olanlari bilmek, ve sonra da bir adim ileriye gidebilmek, yani yeni bilgiler yaratabilmek gerekir. Bu yaratilan bilgilerin degerinin alinmasi, paraya cevrilmesi icinse girisimcilik (sirket ici veya disi) gerekmektedir. Turkiyenin kuresel capta basarili olabilmesi, hem yenilesimdeki hem de girisimcilikteki ilerlemesiyle ivme kazanabilir. Turkiyede Girisimcilik icin Temel Hedefler Turkiyedeki girisimcilikten konusurken, bu iki tur girisimcilik ayrilmalidir. Girisimcileri desteklemedeki oncelikli hedef firsat nedeniyle girisimci olanlar olmalidir. Degerlendirilmemis firsatlardan yararlanmak ulke ekonomisine istihdam yaratarak, uretkenlik artisi ve urun sagliyarak, ve hatta dis ticaret gelirlerini arttirarak dogrudan yarar saglar. Bu tur girisimciligi tesvik icin atilacak adimlar, ihtiyac nedeniyle girisimci olanlara da yararli olacaktir. Turkiyedeki 100 kisiye dusen girisimci sayisina bakildiginda2 2001 ile 2006 arasinda 5,5den 6,1e artan %11 ilerleme oldugu gorulmektedir. Fakat bu artisa ragmen, GEM 2006 modellemesine gore Turkiyedeki kisi basina gelire gore (PPP3 ) girisimci yuzdesi (%6,1) olmasi gerekenin (%12) yarisi seviyesindedir. Kurulu aamas脹ndaki giriimcilere4 bakildiginda T端rkiyedeki oran % 2.2; GEM ortalamas脹 % 5.32dir. T端rkiye, arat脹rmaya kat脹lan 42 端lke aras脹nda 39 uncu s脹radad脹r. Gelimekte olan 端lkelerle kar脹lat脹rdi脹m脹zda, T端rkiye en d端端k orana sahiptir. F脹rsat sonucu giriimcilik faaliyetleri indeksinde T端rkiye 50 GEM ulkesi arasindan 32nci s脹radad脹r ve gelimekte olan 端lkelerle karsilastirildiginda, G端ney Afrika ve Meksikadan sonra % 3.7 ile en d端端k orana sahiptir. 聴htiya巽tan dolay脹 giriimcilik indeksine bakt脹脹m脹zda, T端rkiye 50 GEM 端lkesi aras脹nda 15nci s脹radad脹r (istihdam ile dogrudan iliskili oldugunun gostergesi). 2 Global Entrepreneurship, GEM 2006 Results ve 2001 Results. 3 PPP=purchasing power parity (satin alma gucu esitligi) 4 Nascent Entrepreneurs, en az 12 ay haz脹rl脹k + 3 ay maa almis olanlar , Prof.Dr.Nil端fer Erican
- 3. Yuzde olarak, %60 ihtiyac nedeniyle, %30 firsat nedeniyle girisimci olunmaktadir. Bu oranlardan arttirilmasi gereken (ekonomiye daha guclu etkisi nedeniyle) firsat nedeniyle girisimcilik oranidir ki, bu girisim kalitesinin yukseltilmesi demektir. Bu verilerden cikartilacak sonuc, Turkiyede girisimcilik seviyesinin (nedenleri ne olursa olsun) beklenenden dusuk oldugu, 1. girisimci sayisi, ve 2. girisim kalitesinin artirilmasinin gerektigidir. Girisimci Sayisinin ve Kalitesinin Artirilmasina Oneriler Girisimcilik icin gerekli olanlar icinde capital onde gelir. Girisimcilerin capital cekebilmeleri is planlarinin kalitesine bagli oldugundan, ancak getiri olasiligi cok yuksek olan girisimler buyuk sermaye sahiplerinden yatirim bekleyebilir. Turkiyede gecmisteki ekonomik ve politik ortam sermaye sahipleri icin getiri ve risk iliskisini cekici hale getirmemekte idi. Ornegin, ABDde girisimcilere yatirilan paranin uzun vade ortalama getirisi %17,5 olunca, Turkiyede faizden gelen kazancla karsilastirildiginda kapitalin girisim sermayesi olarak kullanilmasini mantikli kilmamaktadir. Bugun, politik ve ekonomik istikrar saglanmak devam ettiginde, enflasyon ve faiz oranlari normallestiginde Turkiyede de para sahipleri icin girisim sermayesinin olumlu bir yatirim araci olacagini dusunmekteyiz. Bu konuda, bir takim devlet tesvikleriyle sermayenin girisimlere kaymasi hizlandirilabilinir. Girisimlere yatirilan paranin kaybinda vergiden dusurulebilmesi, SSK primlerinin girisimci atilimlar (sirket ici dahil olmak uzere) icin indirilmesi saglanmali, ayrica kurumlar vergisi ve AR-GEye vergi olmamasi teknoparklar icinde olmayan girisimci sirketlere de saglanmalidir. Yolsuzluklarin onlenmesi girisimcilikten gelecek getirinin riskinin etkenlerindendir. Turkiyeye gelebilecek yabanci dogrudan yatirimin da onunde bu etkenden duyulan rahatsizlik oldugu bilinmektedir. Haksiz rekabete yol acacak veya girisimci sirketlerin rekabet guclerini gelistirmeden basarili gorunmelerini saglayacak yolsuzluklar (rusvet ve irtikap basta olmak uzere) devlet gucuyle en aza indirilmelidir. Ayrica, kayit disi ekonomi girisimcilerin olcek buyutmelerini zorlastirir, kucuk kalarak rekabet gucu gelistirmelerini onler. En onemlisi ise, yolsuzluk guven bozucudur; girisimcilikte ise guven cok onemlidir. Henuz kurulup gelisen bir sirkette yeterli controller olusmadiginda calisanlarin birbirlerine, kurucu ve sermaye ortaklarinin karsilikli guvenleri cok onemlidir (kanun ve anlasmalar karsilikli cikarlari korumada yetersizdir). Nitekim yolsuzluk yuzunden bozulan ortakliklar, batan sirketleri hepimiz zaman zaman
- 4. duymusuzdur. Sihhatli bir girisimcilik ortami ancak sihhatli bir is ve rekabet ortaminda gelisebilir. Girisimcilerin basarili olmalarinda kurucu ve sermaye ortaklarinin basariyi paraya donusturmelerini saglayacak cikis yollari da onemlidir. Bunlar Turkiye ve Avrupa/Asya birlikte ele alindiginda yeterlidir. Yetersiz olan basarisiz olmus girisimlerin dustukleri durumlardir. Dunyanin her ulkesinde basarisiz olan girisimciler cogunluktadir. ABDde basari orani ilk isini baslatanlar icin beste birdir. Bu nedenle iflasin/isi batirmanin maddi ve manevi maliyetleri azaltilmalidir. Girisimciligin finansmani icin gerekenler, Ulusal Inovasyon Girisim, Inovasyon Cerceve Raporunda (Ekim 2006) ayrintili olarak yazilmistir. Inovasyonun finansmani icin onerilerin hemen hepsi girisimcilik icin de gecerli oldugundan burada tekrar etmiyoruz. Onemli bir konu da girisimcilerin acisindan is hukukumuzdaki yetersizliklerdir. Bunlar her ne kadar yan anlasmalarla duzeltilebilse de girisimcilik hukuki altyapisinin duzenlenmesi ve yeterli hale getirilmesi girisimci ve yatirimci icin riski azaltacagindan girisimciligin gelismesini hizlandiracak, verimliligi arttiracaktir. Ornegin, sirketlerin kendi hisselerine sahip olamamalari girisimci sirketler icin sorundur. Calisanlari daha guvenli islerden cekebilmek icin hisse verilmesi ABDde yayginlasmis bir uygulamadir. Ayrica halka acilmis bir sirketin kendi hissesini alabilmesi hisse fiyatlarinin istikrari acisindan onemlidir. Hissedar ve azinlik haklarinin korunmasi gibi cok onemli konular da ele alinmalidir. Girisimciligin artmasi icin girisimcilerin cesaretlendirilmeleri onemli yer tutar. Bu, bir yandan basarizligin maliyetini dusurmekle (yukarida degindigimiz iflas konusu gibi), fakat daha onemlisi basariya ozendirmekle saglanabilinir. Basari orneklerinin belirlenip tanitilmasi (odul torenleri, konferanslar gibi) onde gelmekle beraber surekliligi ve egiticiligi olan araclar yaratilmalidir. Oncelikle girisimcilik odakli bir dergi (ABDdeki Inc. gibi), WEB sitesi (VentureWire.com gibi), ve televizyon/radio/internet yoluyla (smallbusiness.com gibi) yayim yollari gelistirilmelidir. Bunlar yoluyla, girisimciler tanitilmali, kaynaklarla ihtiyac sahipleri bulusturulmali, girisimcilik konusunda kisa egitimler verilmelidir. Bunun onemli bir yan etkisi de halkin girisimcilik konusunda olan dusuncelerinin olumlu yonde olusturulmasidir. Girisimcilik Turkiye icin iyidir, gereklidir dusuncesinin yayilmasi ve kabullenilmesi gerekmektedir. Sinema veya futbol oyuncularina toplumun gosterdigi ilgi ve sevgi, girisimcilere de gosterilir duruma gelinmelidir. Ozendirme bu seviyeye ciktiginda Turkiyede girisimcilik kendi kendini besleyecektir. Cesaretlendirimede diger bir yol ise girisimcilik egitiminin ilkogretim ve yuksek okullar yoluyla verilemesidir. Girisimcilik yaparak gelistirilen bir
- 5. yetenektir yuzmek gibi. Ve, yetenek seviyesi yaptikca, veya yapanlara baktikca gelisir. Bu nedenle, en erken yastan baslayarak (ilkogretim) uygulamali ve eglendirici yolla Turkiyenin insan kaynaklarina en genis olarak yayilmalidir. Ayrica universiteler ve meslek okullarinda girisimcilik egitimi verilmelidir. Girisimcilik ve inovasyon (yenilesim) egitimi birlestirilmelidir. Yenilesim icin gerekecek yaraticilik da ilkogretimde okullarda ogretilmelidir (ornegin Edward de Bono metodlariyla). Daha da genisletilerek, ogretim sistemi degistirilerek ezber degil, arastirma- inceleme-yaratmaya yonelik bir sisteme gecilmelidir. Girisimcilik, yenilesim, yaraticilik ogretecek olanlar da egitilmelidir, bu konularda en iyi kitaplar Turkiyede devlet eliyle ucuza (hatta ucretsiz) yayimlanmalidir. Girisimcilik ve yenilesim Turkiyenin gelecegi acisindan onemli oldugundan, bu konuda odaklanmis bir bakanligin kurulmasi gerekmektedir. Girisimcilerin sorunlarini belirleyip cozumleyecek bu bakanlik, Turkiyede alt ve ust seviyedeki girisimciligi ve inovasyonu hizlandiracak ve gelistirecek en onemli kurumlardan biri olacaktir. Bakanliga bagli araci merkezler yayginlastirilip Turkiyenin her kosesinde girisimcilik ve yenilesim hizmetleri verilebilir. Bu rapordan gorulebilecegi uzere, girisimciligin gelistirilmesi icin yapilacaklar sayica cok ve genelde basarmasi zor islerdir. Bunlarin gelisiguzel, veya teker teker yapilmalariyla basariya ulasmak zordur ve uzun zaman alir. Bir balonda bes delik varsa, bunlardan biri ikisi tikanarak balon havalandirilamaz. Bes delik de ayni zamanda tikanmak ister. Girisimcilik icin yapilmasi gerekenler de birbirine bagli, biribirini gerektiren ve destekleyen bir yapidadir ve hepsinin islerlik kazanmasi hedefe ulasmayi hizlandiracak, olumlu kilacaktir. Bu, esgudum ve cozum gucunun en ust duzeyden, bakanlik yoluyla, saglanmasinda buyuk fayda olacaktir. Turkiyede onemli bir kaynak birikimini issiz kadinlar ve gencler teskil etmektedir. Bunlarin ekonomiye katkilari olmasi onemlidir. Bu nedenle kadin ve genclerin olumlu (positif) ayrimcilikla tesvik edilmesi ve desteklenmesi gerekir. Bunun benzeri ABDde azinliklar icin uygulanmaktadir (zenciler, hispanikler, ve kadinlar). Ornegin, azinlik ortagi olan sirketlere kredi bulma ve kullanmada kolayliklar saglanmaktadir. Kadinin kazandigi paranin cocuklarin egitimine ve evin giderlerine harcandigi, erkeklerin ise paralarinin cogunu kendi giderlerine harcadiklari Grameen Bankasinin arastirmalari sonucunda belirlenmistir. Ayrica, kadinlar aldiklari kredileri geri odemede cok daha basarilidirlar. Bankalarin KOBI kredilerinin bir kismini kadinlara ve genclere ayirmasi, devletin bankalara bu iste kullanilmak uzere para aktarmasini oneririz. Girisimcilerin basarisinda belki de en onemli etken, onlarin ellerinden tutacak, yol gosterecek, deneyim ve bilgi aktarabilecek kaynaklarin
- 6. bulunmasidir. Deneyimli bir yonetici belki neyin yapilmasi gerektigini bilmez, ama neyin yapilmamasi gerektigini cok iyi bilir. Bu da girisimcilerin yapacaklari hatalari azaltip onlarin basari sanslarini arttirir. Bunu teknoparklarla yapmak mumkundur, ayrica ozel kulucka kuruluslari kurulmalidir, teknoparklar simdiden basvurulara cevap veremez durumdadir. Ayrica, ozel kuluckalarin teknoparklara getirecegi rekabet girisimcilik kalitesini arttirmada onemli olacaktir. Bunlarla, girisimciler icin is hizmetleri (is plani hazirlamak, rekabet/strateji incelemesi, urun gelistirme, vb.) ve altyapi kaynaklari saglamak (telefon, internet, vb.), ve daha onemlisi ortak kullanilan uzman musavirler saglamak (fikri mulkiyet, is, ihracat, vergi konularinda avukat ve muhasip gibi, reklam ajansi, halkla iliskiler, web sitesi tasarimi vb.) girisimciler icin kolaylik (uretkenlik), maliyet tasarrufu, ve hata yapmayi onleme acisindan basarilarina onemli katkida bulunacaktir. Ayrica, kulucka ve teknoparklara bagli danisma kurullarinda yer alacak uzman (degisik endustrilerden ve/veya universite ogretim gorevlilerinden) ve deneyimli yoneticiler (emekli olanlar dahil) agi olusturulmali ve girisimci sirketlere uzun donemli (koc/mentor olarak/yonetim veya danisma kurulu uyesi olarak) yardim etmeleri (hisse karsiliginda) saglanmalidir. Belki de girisimcilerin basarilarinda en onemli etkiyi bu saglayacaktir. Girisimcilerin basarisinda kurduklari takimin oyuncularinin kalitesi onemli yer alir. Silikon Vadisinin gelismesi incelendiginde girisimci sirketlerin ortak iki noktadan ciktigi, Fairchild Camera ve Stanford Universitesi, gorulur. Fairchildda (transistorun bulundugu yer) yetisenler oradan ayrilarak kendileri sirketler kurmuslar, ve o sirketler de diger sirketleri dogurmustur. Bu, girisimciligin bir kultur ve ogrenme nitelikli yetenek oldugunu gosterir. Bunun ayrintilarina girmeden, Turkiye ile karsilastirma yapmakta kullandigimizda onemli bir eksiklik goze carpar. Turkiyedeki sirketlerde sirket-ici Ar-Genin yok denecek kadar az olmasi hem teknoloji uzmani hem de girisimciligi ve yenilesimi yonetecek deneyimli calisanlarin eksikligini aciklar. Bu eksiklik kisa zamanda yeri doldurulmasi en zor olandir. Hatta ABDde bile bu eksik zaman zaman girisimci sirketlerin buyumesini keser. Turkiye de, ABDde oldugu gibi dunyanin en yetenekli ve deneyimli calisanlarina kapilarini acmalidir. Bunlar hem sirketlere, hem de ogrencilik caginda universitelere cekilmelidirler. Stanford, MIT gibi universitelerin ABDdeki girisimci sirketlere katkisi buyuktur. Doktora ve MBA burslari ile ustun yetenek gosteren yabancilar Turkiyeye cekilmeli ve kullanilmalidir. Futbol takimlarinda yabanci oyuncu kullanildigi gibi, is dunyasinda da bilgi sahibi yabancilarin kullanilmasi Turkiyenin ilerlemesini hizlandirilmis olacaktir. Kaliteli girisimci gucu yetistirilmesinde kurulu sirketlerin egitici rolu onemlidir. Turkiyede Ar-Genin cogalmasi, al-sat is modelini asmak gereklidir. Enflasyon ve faizin inmesi bunu gerekli hale getirecektir. Bu
- 7. konuda devletin de tesvik ve desteklerini, sadece girisimci sirketlere degil, kurulmus ve dunya capinda rekabet gucu olabilen sirketlere uzatmasi gereklidir. Ar-Genin cogalmasi yonetici ve uzmanlarin cogalmasina ve bunlar ileride kendi girisimlerini yapmalarina yol acacaktir. Onemle, universitelerde gelistirilen fikri mulkiyet ticari degere cevrilmelidir. Sabanci Universitesinin Inovent sirketi orneginde oldugu gibi. Universitelerde calisan uzmanlarin hem endustride yari zamanli calisabilmesi, hem de zaman zaman ayrilarak tam zamanli calismalari, tesvik edilmeli ve saglanmalidir. Universitelerden cikan fikirlerin sirketlestirilmesi ve ticarilestirilmesi icin bu onemlidir. Yaratici kisilerin calismaktan zevk alacaklari esnek yonetsel yapi da onemlidir. Yenilesim icin yaratici kitle gereklidir. Yaratici kisilikte olanlar ise burokratik, hosgoruden uzak ve politiklesmis ortamlarda bulunmak istemezler. Turkiyedeki kultur yapisi, egitim sistemi, aile terbiyesi kisitlayici ve herkesi birtip olmaya iter. Hosgoru Silikon Vadisi gibi ortamlarin ortaya cikmasi icin gerekli sartlardan onemli biri olarak gosterilmektedir.5 Soz hurriyeti basta olarak, azinliklarin ve Turkiyede yasayan yabancilarin ve en onemlisi kadinlarin haklari ve hosgoruyle karsilanmalari, hatta kanunlarla korunmalari bu nedenle onemlidir. Silikon Vadisi sirketlerinin buyuk cogunlugunda calisanlarin yaridan fazlasi ABD dogumlu degildir. Hintlisi, Cinlisi, Arabi ve Israillisi omuz omuza zevkle calismaktadirlar. Bunu kulturu yaratabilmis ulkeler dunyada sayilidir Bu ortam Istanbulda yer yer zaten bulunmaktadir. Turkiye, Osmanlidan gelen cesitlilik ve hosgoru miraslarini canlandirip devam ettirebildiginde yaraticilik icin gerekli olan ortami da yaratmis olacaktir. Her ne kadar bu raporda devletten fazla destek almadan yapilabilecekler belirtildiyse de devletin yapacaklari da onemlidir. Devletin basarili ve sonuc alinan programlari ve tesviklerinin devam ettirilmesi ve hatta cogaltilmasi onemlidir. Bunu saglamak icin girisimciligin olculmesi ve hedefler konulmasi gereklidir. Olculmeyen kontrol edilemez. Yalniz Turkiye degil, diger ulkelerle (gelismis ve gelismekte olan) olan seviyemiz karsilastirilmalidir. Bu olcumler duzenli olarak yapilmali, Turkiyenin kaynaklari konulan hedeflere oranli olarak kullanilmalidir. Hedeflerin konulabilmesi icin Turkiyenin uzak gorusu (vizyonu) belli olmalidir. Bu, devlet(ordu)-endustri-universiteler katilimiyla gelistirilen bir vizyon olmalidir. Turkiyenin guclenip kalkinmasini saglayacak alanlar ve stratejiler belirlenmelidir. ~o~ 5 Richard Florida, Rise of the Creative Class