Zarla 巽evrili bir yap脹 olan h端cre, genetik bilgi ve dier elemanlar脹 i巽erir (旦r. protein, DNA, lipid, vd.) rnein, bu elemanlardan enzimler arac脹l脹脹 ile maddeler metabolize edilirler. Bu sayede h端cre b端y端r ve yeni h端crelere 巽oal脹r. T端m organizmalar h端crelerden yap脹lm脹lard脹r. Baz脹lar脹 tek h端creli (bakteri, amip, vs), baz脹lar脹 巽ok h端crelidir (insan, hayvan, bitki). Bir kelebein zar gibi g旦r端nen kanad脹 ince bir h端cre tabakas脹ndan olumutur. K脹saca, g旦z bebeimizin en di zar脹ndan, diimize, derimize t脹rna脹m脹za kadar her ey h端crelerden olumutur. Yediimiz hamburger bile h端crelerden olumutur ve k脹sa sonra onun i巽erii bizim h端cre i巽eriine d旦n端t端r端lecektir. Su anda elinizde tuttuunuz kursun kalemin odun k脹smi h端crelerden meydana gelmitir, vs. Temel h端cre teorisine g旦re; yaayan organizmalar脹n yap脹sal ve ilevsel 旦zelliklerinin temel biriminin h端cre olduu ve h端crenin tek ba脹na canl脹l脹k 旦zellikleri olan beslenme, 端reme ve metabolizma ilevlerini y端r端tebildii, ayr脹ca t端m canl脹lar脹n da h端crelerden olutuu g旦r端端 kabul edilmitir.
2. ORGANELLER 堰端界姻艶 organellerini ve b旦l端mlerini ilk tan脹mlayan kiiler ve tan脹mlad脹klar脹 y脹llar, u ekilde: 1. ekirdek: Robert Brown, 1831 2. N端kleik asitler: James Watson ve Francis Crick, 1953 (ikili sarmal yap脹s脹) 3. Mitokondri: Richard Altmann, 1890 4. Golgi: Camillo Golgi, 1898 5. Endoplazmik retikulum: Keith Porter, 1953 6. Ribozom: George Palade ve Philip Siekevitz, 1955 7. Lizozom: Rene de Duve, 1950 8. Siller: Jan Purkinje ve Gabriel Gustav Valentin, 1831
6. ZELL聴KLER聴 Golgi cisimciinden meydana gelirler. 堰端界姻艶 i巽i sindirim enzimlerini ta脹yan keseciklerdir . 堰端界姻艶ye fagositoz yada pinositoz ile al脹nm脹 yada h端cre i巽inde oluturulmu her t端rl端 b端y端k molek端ller lizozom taraf脹ndan sindirilir. 堰端界姻艶lerdeki protein, polisakkarit ve n端kleik asitler gibi bileikleri par巽alayabilen enzimler bir zarla 巽evresinden ayr脹larak lizozom i巽inde etkisiz halde bulunmaktad脹r. 堰端界姻艶 yalan脹nca lizozomlar patlar ve h端cre kendini sindirir. Buna otoliz denir. Sperm ucundaki akrozom kesesi de 旦zellemi bir lizozomdur ve yumurta zar脹n脹n eritilmesine yard脹mc脹 olan enzimlerin salg脹lanmas脹nda g旦revlidir.
7. Kurbaa larvalar脹nda kuyruun kaybolmas脹 , 旦lm端 cesetlerin daha 巽abuk 巽端r端mesi bu intihar kesecikleri yard脹m脹 ile olmaktad脹r. 堰端界姻艶 organellerinin yenilenmesinde de lizozomlar脹n 旦nemli g旦revleri vard脹r. Eskiyen h端creler ve organeller lizozomlarda otoliz olay脹 ile sindirilirler. rnein 1 gram karacier dokusunda bir saate, 1 milyar mitokondri sindirilip yenileri yap脹l脹r.
10. 晦聴舘或舘或珂UN ALIMASI Endositoz, bir h端crenin d脹ar脹dan bir maddeyi, istemli olarak h端cre i巽ine almas脹d脹r. 堰端界姻艶nin i巽ine al脹nacak olan madde, h端cre zar脹ndan bir k脹s脹mla kaplan脹r. Bir kesecik (fagozom) i巽inde h端creye giren bu madde, daha sonra lizozom etkinliiyle kar脹 kar脹ya kal脹r. Burada hemen 旦nemli bir ayr脹nt脹y脹 hat脹rlatmak istiyorum: h端cre i巽inde yeni oluturulan ve sitoplazma i巽inde duraan halde bulunan lizozomlar, birincil lizozomlar olarak adland脹r脹l脹yorlar. 堰端界姻艶ye bir fagozom al脹nd脹脹nda, bu birincil lizozom kesecikleri fagozomun etraf脹nda toplan脹yorlar, zarlar脹n脹 fagozom zar脹yla birletiriyorlar ve art脹k sindirim ilevini ger巽ekletirebilecek olan bu bileik yap脹, ikincil lizozom ad脹n脹 al脹yor. Birincil lizozomlar, h端creye yabanc脹 olan maddeleri tan脹yor ve onlara doru itiliyorlar. Ancak, bunun mekanizmas脹 hen端z kesin ve net bir ekilde a巽脹klanm脹 deil. Lizozomlar脹n sindirim ilevini ger巽ekletirebilmeleri i巽in gerekli olan bir dier koul da, ortam脹n asit 旦zellii ta脹mas脹. Bu nedenle, sindirim ilevinin balayabilmesi i巽in, lizozom zar脹nda bulunan proton pompalar脹, ATP harcayarak organel i巽ine H+ iyonlar脹 pompal脹yor. Bu nedenle de, duraan haldeyken her an her eyi sindirebilir bir nitelik ta脹m脹yorlar.
11. PARMAK OLUUMU Lizozomun h端credeki g旦revi h端cre i巽ine al脹nan kimi molek端lleri par巽alamakt脹r. Fakat kimi zaman programlanm脹 h端cre 旦l端m端 denilen durumlarda lizozom a巽脹larak i巽inde bulundurduu sindirim enzimlerini h端creyi sindirmek 端zere boalt脹r. Bu duruma 旦rnein embriyonik geliim s脹ras脹nda parmak oluumu aamas脹nda rastl脹yoruz. Bata perdeli yap脹da olan elimiz, aradaki h端crelerin programl脹 旦l端m端yle parmaklardan oluan yap脹s脹na sahip oluyor.
14. ZELL聴KLER聴 堰端界姻艶 zar脹 ile 巽ekirdek zar脹 aras脹nda uzanan kanalc脹klardan meydana gelmitir. ER yi 巽evreleyen zar h端cre zar脹 旦zelliinde olmas脹na ramen ondan daha incedir. Embriyonik h端crelerde, yumurtalarda, 巽ekirdek bulundurmayan eritrositler ve trombositler d脹脹ndaki t端m 旦karyotik h端crelerde bulunur. ER kanalc脹klar脹 h端cre b旦l端n端rken kaybolur , daha sonra tekrar oluur.
16. 堰端界姻艶lerde iki 巽eit ER vard脹r. GRANLL ER: Zarlar脹 端zerinde ribozom bulunur. Ribozomlar protein sentezi ile ilgilidir ve ER zar脹 端zerinde d端zenli olarak dizilmitir. zellikle protein sentezinin h脹zl脹 olduu h端crelerde olduk巽a gelimitir. Proteince zengin salg脹 i巽eren bez epitel h端crelerinde Gran端ll端 ER olduk巽a gelimitir. Gran端ll端 ER zarlar脹 端zerindeki ribozomlarda sentezlenen proteinler ER kanal脹na ge巽erek golgi cisimcii taraf脹ndan h端cre d脹脹na salg脹lanabilir yada h端cre i巽inde kullan脹labilir.
17. Gran端ls端z ER ER oluturan t端pler 端zerinde ribozom bulunmaz. Karacier, testis, ovaryum, b旦brek 端st端 bezi, ba脹rsak epiteli, mide ve 巽izgili kas h端creleri gibi ilevleri 巽ok farkl脹 olan h端crelerde rastlanmaktad脹r. ou zaman ayn脹 h端cre i巽erisinde gran端ll端 ve gran端ls端z ER birlikte bulunur. Gran端ll端 ER daha 巽ok protein sentezi yapan h端crelerde g旦r端lmesine ramen, gran端ls端z ER daha 巽ok ya sentezi yapan h端crelerde g旦r端l端r.