I単aki Iurrebaso Biteri EHU irakasleak ELA sindikatuak eta Manu Robles-Arangiz fundazioak 2023ko apirilaren 22an Bilbon antolatu zuen "Hezkuntza eta hizkuntza" jardunaldian eman zuen hitzaldian erabili zuen diapo aurkezpena.
Sei ardatz nagusi hizkuntzen osasun-egoera neurtzeko:
1.Testuinguru demolinguistikoakHizkuntza-gaitasuna, ahulgune garrantzitsu
2.Asko erabiltzen da euskara, dagoen hizkuntza-gaitasunerako
3.Hizkuntzarekiko jarrera eta motibazioa da gure indargune nagusia
4.Transmisio- eta sozializazio-prozesuek euskalduntzearen alde eragin dute azken hamarkadotan
5.Indartsuagoa da erdalduntzea euskalduntzea baino: Euskal Herrian bizitzeak batez beste erdaldundu egiten du
6.10 hiztunetatik 9 berezko dinamikak erdalduntzea indartzen duten testuinguruetan bizi dira. Eta arnasguneak ahultzen ari dira.
Euskara lehentasunetara ekarri beharra
Eskolaren ekarpena indartze bidean sei gogoeta:
1.Murgiltze eredua oinarri
2.Taldeen osaketa-irizpideak ikertu eta birplanteatu beharra
3.Erronka handi bat: ahozkotasuna eta adierazkortasuna gehiago lantzea
4.Soziolinguistikazko formazioa irakasleei eta ikasleei
5.Hizkuntzaz gain euskal kulturaren transmisioa landu. Euskara ezin da erakutsi atzerriko hizkuntza balitz bezala.
6.Eskolak bakarrik ezin du. Jauzi orokorrago baten baitan egin behar da aurrera.
2009ko otsailaren 4an Kike Amonarrizek hitzaldi bat egin zuen Euskal Kulturgintzaren Transmisioa aditu tituluan, Mondragon Unibertsitatearen Huhezi fakultatean, Eskoriatzan. Hitzaldi hartan aurkezpen hau erabili zuen.
1. ESKOLA ETA TOKIAN TOKIKO
HIZKUNTZ ALDAERA
(JULIAN MAIA)
Alaitz Aldazabal
Maite Arantzamendi
Jon Bereziartua
Olatz Da単obeitia
Sorkunde Etxebarria
2. SARRERA
Urteetan zehar, eskoletan:
Euskararen eredu estandar batua erakusteari
eman izan zaio guztizko lehentasuna
Gaur egun, hainbatek uste du:
Zentzuzkoagoa, orekatuagoa eta onuragarriagoa
dela hizkuntzaren aldaera desberdinei
arreta handiagoa jartzea eskolako lanetan.
3. AURKEZPENAREN HELBURUAK:
Gogoeta egitea orain arteko arrazoiez
Etorkizunari begira proposamen arrazoituak
aurkeztea
4. 1. ORAIN ARTEKO BIDEA
Bi faktoreren menpe:
Euskara batuaren ibilbidea eta eredu
horren ulerkera
Eskolaren kontzepzioa eta zeregina
5. EUSKARA BATUAREN IBILBIDEA ETA EREDU
HORREN ULERKERA
Euskara batuaren sortze ofizialarekin, borroka handia .
Gizartean joera bi:
Eredu berriaren aldekoak
Euskalkiak indartzearen aldekoak
Guztiz aurkako eta bateraezinezkotzat hartu ziren.
Gizartean konnotazio jakin batzuk:
Euskara batua: aurrerakoia, modernoa eta hiritarra
Euskalkia: atzerakoia, iragana eta herrixka usainekoa
6. ESKOLAREN KONTZEPZIOA ETA ZEREGINA
Euskararen EREDU JASOA irakastea.
Eredu literario formal eta idatzia.
Irakasle berrien formakuntza giroa:
Euskaldun berriak (eredu estu horretan hezitakoak)
Euskaldun zaharrak (euskara batuak bildu zituen
konnotazio positiboen menpean ari zirenak)
IRAKASLE EUSKALDUN ZAHAR ANITZ BAZELA BERE EUSKARA
MOLDEAZ BATERE FIDATZEN EZ ZENA.
7. JOKABIDEA HORREN ONDORIOAK
Eskolatan hizkera molde uniforme murritza hedatu
zen
Hiztun arruntak lehendik ere garraiatzen zuen
konplexua ez da txikitu
Belaunaldien arteko hizkuntza lotura galtzeko
arriskua handitu
8. JOKAERA ALDATZEKO BIDEAK
Teorizazioaren aldaketa ere gertatu da, gutxienik
dimentsio bitan:
Hizkuntzaren eta haien aldaeren arteko harremanak.
Euskalkien eta hainbat herri edo eskualdetako ezaugarriei buruz.
Irakaskuntzaren esparruko teorizazioen arabera, eskolak:
Gizartean txertatua egon behar du.
Gizarteari erantzun behar dio
Eskolak inguruko hizkuntza formak baliagarritzat jo behar ditu
ikaslearen formaziorako
9. Ondorioak:
Euskara batuaren ulerkera zabalagoa eskatzea
Euskalkien formei arreta handiagoa jarri beharra aldarrikatzea.
Oraingo arazoak edo galderak :
Euskara batua zelan ulertu behar da?
Euskalkiari zenbateko garrantzia eta pisua eman behar zaio
eskolan?
Zein lurraldetan planteatu behar da euskalkiaren balioa?
Guzti honen inguruko gogoeta bideratzeko, gutxienez 6
faktore daude aztergai
10. FAKTORE EDO AZTERGAIAK
1. Eskolaren kontzepzioa eta haren helburuak
2. Ikasleen ezaugarri linguistikoak
3. Irakasleen prestakuntza eta jarrera
4. Material didaktikoa
5. Hizkuntza ereduak
6. Arrazoi politiko- ideologikoak, eta arrazoi didaktikoak
11. ESKOLAREN KONTZEPZIOA ETA HAREN HELBURUAK
Kontzepzioa:
Inguruan txertatua eta hari erantzunez ari
behar du eskolak.
Helburua:
Hiztun onak, biziak, eta espresiboak egiten
laguntzea da.
12. IKASLEEN EZAUGARRI LINGUISTIKOAK
Ikasleek inguruan duten euskararen ezaugarriak aztertu
eta aintzat hartu behar dira
Eskolan lana antolatzeko, ikusi behar da zenbat
euskaldun diren geletara etortzen direnak.
Kontuan hartu behar dira, komunikabideetatik hartzen
diren ereduak.
13. IRAKASLEEN PRESTAKUNTZA ETA JARRERA
Inguru euskalkidunetako irakasle guztiek tokiko euskararen
berri ahalik eta zehatzena jakitea
Euskalkien ezaugarri partikularrak onartzeko joera edo
konfiantza izatea.
Sentiberatasuna bere lana egiten duen hizkuntza
aldaerarekiko.
Inguru euskalkidunean, modu naturalagoan izan dezakeela
gogoa bertako euskalkiaren edo aldaeraren berri ikasten
jartzeko eta hura erabiltzeko.
14. MATERIAL DIDAKTIKOA
Oso zaila euskalkian eginiko materiala lortzea eta erabiltzea:
testu-liburuak, irakurgai arruntak eskolako ikasleentzat.
Faktore honek, eredu estandarragoetara bultzatzen edo
erakartzen du.
Irakasleak materiala egokitu egin dezake.
15. HIZKUNTZA EREDUAK
Euskara batua
Euskalki literarioa
Eskualdeko berbeta
Herriko berbeta
Aukerako hizkuntz eredu hauen inguruan, gogoan edukitzea:
Eredu horiek ez daitezela elkarrengandik guztiz bereiziak diren
eredu gisa har.
Hibridazio fenomenoa
Irakasleei, laguntza eskaini behar zaie
16. ARRAZOI POLITIKO- IDEOLOGIKOAK, ETA ARRAZOI DIDAKTIKOAK
Arrazoi politiko- ideologikoen bidez gizartearen eta haren baitako
taldeen nahiak edo/eta usteak islatzen dira: hizkuntzari
dagokionez zer gizarte nahi dugun edo zer uste dugun izango dela.
Arrazoi didaktikoak: hizkuntza bat ahalik eta egokienik ikas-
irakasteko zein jardunbide den hoberena ebatzi nahi da horien
bidez.
Arrazoi horiek gauzatzeko orduan hiru ideia, konstruktibismoaren
ildoan datozenak:
Motibazioa
Ikasketa esanguratsua
Garapen hurbileko eremua
17. 2. ETORKIZUNEKO JARDUNBIDEA PROPOSATZEA
Irizpide bi kontuan hartuta:
Inguruaren euskalduntasun gradua
Ikasleen adina
% 0-20 % 20-40 % 40-60 % 60-80 % 80-100
eusk. eusk. eusk. eusk. eusk.
0-3 urte Esk./Bat. Esk. Esk. Esk. Esk.
3-6 urte Bat. Esk./Bat. Esk. Esk. Esk.
6-8 urte Bat. Bat. Esk./Bat. Esk. Esk.
8-10 urte Bat. Bat. Bat. Esk./Bat. Esk.
10-12 urte Bat. Bat. Bat. Bat. Esk./Bat.
18. PROPOSAMENAREN EZAUGARRIAK
Eredu biak ez dira elkarren kontrako
Ikaste prozesuak urte saila hartzen du.
Ahozko komunikazioan, malguago jokatuko litzateke
Euskalkidun gehiago, tokiko ezaugarriak onartzearen
alde
Euskaldun gutxi, eredu estandarragoetara jo
19. ONDORIOAK
Hiztun onak eta inguruko gizartean ongi
errotuak lortu behar ditu eskolak,
hizkuntza sena izanen dutenak, alegia.