More Related Content
What's hot (12)
Viewers also liked (20)
Similar to C¨¹mlenin ?geleri (20)
More from yardimt (20)
C¨¹mlenin ?geleri
- 2. Bir d¨¹?¨¹nceyi, bir dile?i, bir haberi ya da duyguyu tam olarak anlatan, bir veya birden ?ok s?zc¨¹kten olu?mu? anlat?m birimine c¨¹mle denir. C¨¹mle i?indeki s?zc¨¹klerin tek ba?lar?na ya da di?er s?zc¨¹klerle grup olu?turarak yapt?klar? g?reve de ?ge denir. C¨¹mlenin olu?umu i?in ?ekimli bir fiil ya da ek fiille ?ekimlenmi? isim soylu bir s?zc¨¹k gerekir. Bu iki unsurdan birinin ?zelliklerine sahip bir s?zc¨¹k, bir c¨¹mleyi olu?turmak i?in yeterlidir. C¨¹mlenin ?geleri, temel ?geler, yard?mc? ?geler ve ara s?z olmak ¨¹zere ¨¹? ana ba?l?kta incelenir:
- 4. 1. TEMEL ?GELER Bir d¨¹?¨¹nceyi, bir dilek ya da duyguyu s?z veya yaz? ile anlatabilmek i?in en az iki ?ge gereklidir. Bunlar y¨¹klem ve ?znedir. Bunlara c¨¹mlenin temel ??eleri denir. Y?KLEM ?ZNE
- 5. C¨¹mledeki i?i, hareketi, yarg?y? bildiren ?ekimli unsura y¨¹klem denir. Y¨¹kleme, c¨¹mlede yarg? bildiren ?ekimli ?ge de diyebiliriz. Y¨¹klem, yukar?da belirtti?imiz gibi, c¨¹mlenin temel ??esidir. Yani y¨¹klem olmadan c¨¹mle de olu?maz. ?rnek ? Ben i?lerimi zaman?nda yapar?m. c¨¹mlesinde ¡°yapmak¡± s?zc¨¹?¨¹, bir yarg? ta??d??? i?in y¨¹klemdir. ? Buradaki evlerin hepsi ?ok g¨¹zeldi. c¨¹mlesinde ¡°g¨¹zeldi¡± s?zc¨¹?¨¹ ba??ms?z bir yarg?y? sonuca ba?lad??? i?in y¨¹klemdir. ? Kom?u, kom?unun k¨¹l¨¹ne muhta?t?r. c¨¹mlesinde ise ¡°muhta?¡± ismi, ek eylemin geni? zaman? ile ?ekimlenerek y¨¹klem g?revini ¨¹stlenmi?tir. Y?KLEM
- 6. NOT: Y¨¹klemi bulmak i?in herhangi bir soru yoktur. Fiiller ya da isim soylu s?zc¨¹kler ?ekimlenerek bu g?revi ¨¹stlenir. Y¨¹klem bir s?zc¨¹kten olu?abilece?i gibi s?zc¨¹k grubundan da olu?abilir. ?rnek ? Bayraklar? bayrak yapan ¨¹st¨¹ndeki kand?r. c¨¹mlesinde ¡°¨¹st¨¹ndeki kand?r¡± s?fat tamlamas?, ? Kad?n, ?ocu?unu ?ok merak ediyordu. c¨¹mlesinde ¡°merak ediyordu¡± birle?ik eylemi, ? Babam?n ?antas?, araban?n bagaj?ndaym??. c¨¹mlesinde ¡°araban?n bagaj?ndaym??¡± isim tamlamas? y¨¹klem g?revinde kullan?lm??t?r.
- 8. ? Y¨¹klemin bildirdi?i i?, olu? ya da durumu yapan veya c¨¹mledeki olan? kar??layan ?geye ?zne denir. ? ?zne, c¨¹mlenin temel ??esidir; ancak her c¨¹mlede bulunmak zorunda de?ildir. ? ?zne, fiil c¨¹mlelerinde i?i yapand?r. ?sim c¨¹mlelerinde bir eylem bulunmad??? i?in ?zne, y¨¹klemin bildirdi?i durumda oland?r. ? ?zne, y¨¹kleme sorulan ¡°kim, ne?¡± sorular? ile bulunur. Ancak ?zellikle ¡°ne¡± sorusu, nesneyi bulmak i?in de soruldu?undan, ?zne sorusunu y¨¹kleme ¡°yapan kim, olan ne?¡± bi?imlerinde sormam?z daha do?ru olur. ?ZNE
- 9. ?rnek ? ?ocuklar bah?ede ne?eyle ko?uyor. (ko?an kim?/ kim ko?uyor?) c¨¹mlesinde ¡°ko?ma¡± eylemini ger?ekle?tiren ¡°?ocuklar¡±d?r. Bunu y¨¹kleme sordu?umuz ¡°ko?an kim?¡± sorusu ile bulabiliyoruz. ? Bug¨¹n hava ?ok g¨¹zeldi. (g¨¹zel olan ne?) c¨¹mlesinde ?zneyi bulmak i?in sorumuzu y¨¹klemle birlikte sorar?z: ¡°G¨¹zel olan ne?¡± Cevap durumundaki ¡°hava¡± s?zc¨¹?¨¹ ?zne g?revindedir.
- 10. ? ?zne; ger?ek ?zne, gizli ?zne ve s?zde ?zne olmak ¨¹zere ¨¹? grupta incelenir: Ger?ek ?zne Y¨¹klemin bildirdi?i yarg?y? ger?ekle?tiren ya da yarg?n?n konusu olan varl???n c¨¹mlede a??k?a ifade edildi?i ?znedir. ?rnek ? Bu konuyu bize Ayd?n anlatacak. (anlatacak olan kim?/ kim anlatacak?) c¨¹mlesinde ¡°Ayd?n¡± ?znedir. ?¨¹nk¨¹ y¨¹klemde bildirilen ¡°anlatma¡± i?ini yapan durumundad?r. Gizli ?zne C¨¹mlede bir s?zc¨¹k olarak bulunmayan, y¨¹klemin ?ekiminden anla??lan ?znelere gizli ?zne denir. ?rnek ? Bu konuyu size anlataca??m. (anlatacak olan kim?/ kim anlatacak?) c¨¹mlesinin y¨¹klemi ¡°anlataca??m¡± s?z¨¹d¨¹r. ?zneyi bulmak i?in ¡°anlatacak olan kim?¡± diye soruyoruz, ¡°Ben¡± cevab? al?yoruz; ancak bu s?z c¨¹mlede yok, biz bunu y¨¹klemin bildirdi?i ?ah?stan ??kar?yoruz. ?yleyse bu c¨¹mlenin ?znesi gizli ?znedir.
- 11. S?zde ?zne Eylemin kim taraf?ndan yap?ld??? belli olmayan c¨¹mlelerde i?ten etkilenen unsur ?zne kabul edilir. B?yle ?znelere s?zde ?zne denir. ?rnek ? Bu konu ?ok iyi anla??ld?. c¨¹mlesinin y¨¹klemi ¡°anla??ld?¡± s?z¨¹d¨¹r. ?zneyi bulmak i?in ¡°anla??lan ne?¡± diye soruyoruz, ¡°Bu konu¡± cevab? al?yoruz. ¡°Bu konu¡± s?z¨¹ burada ?zneymi? gibi g?z¨¹kse de asl?nda i?i yapan de?il, i?ten etkilenen konumundad?r. ¡°anla??lma¡± eyleminin kimin taraf?ndan yap?ld??? belli de?ildir, bu eylem sonucunda ¡°bu konu¡±nun anla??ld??? bellidir. Eylemin kimin taraf?ndan yap?ld??? belli olmad??? i?in ¡°bu konu¡± ?zne olarak kabul edilmektedir.
- 12. NOT: S?z ya da s?z ?bekleri c¨¹mlede ?zne olabilir. Ad tamlamas?, s?fat tamlamas? ?zne olarak kullan?labilir. ?rnek ? Uzun boylu, gen? biri kap?y? a?t?. c¨¹mlesinde ¡°uzun boylu gen? biri¡± s?fat tamlamas? ?zne durumundad?r; ?¨¹nk¨¹ ¡°a?t?¡± eylemini yapan ki?idir. ? Dolab?n kap?s? kilitliydi.. c¨¹mlesinde ¡°dolab?n kap?s?¡± belirtili isim tamlamas? ?zne g?reviyle kullan?lm??t?r; ?¨¹nk¨¹ ?zneyi bulmak i?in sorulan ¡°kilitli olan ne¡± sorusuna ¡°dolab?n kap?s?¡± ad tamlamas? cevap vermektedir.
- 13. 2. YARDIMCI ?GELER C¨¹mlenin yard?mc? ??eleri : ? NESNE (Belirtili,Belirtisiz Nesne) ? DOLAYLI T?MLE? (Yer Tamlay?c?s?), ? ZARF T?MLEC? (Zarf Tamlay?c?s?) ve ? EDAT T?MLEC?dir. NESNE DOLAYLI T?MLE? ZARF T?MLEC? EDAT T?MLEC?
- 14. Nesne, c¨¹mlede ?znenin yapt??? i?ten etkilenen ??edir. Nesne, sadece y¨¹klemi ge?i?li olan fiil c¨¹mlelerinde vard?r ve y¨¹kleme sorulan ¡°ne, neyi, kimi?¡± sorular?yla bulunur. ?rnek ? Bug¨¹n seni ?ok arad?m. (kimi arad?m?) c¨¹mlesinde y¨¹kleme sorulan ¡°kimi?¡± sorusuna cevap veren ¡°seni¡± s?zc¨¹?¨¹ nesnedir. ? Fuardan karde?ime kitap ald?m. (ne ald?m?) c¨¹mlesinde ¡°ne¡± sorusuna cevap veren ¡°kitap¡± s?zc¨¹?¨¹ nesnedir. NESNE
- 15. ? Nesneyi belirtili nesne ve belirtisiz nesne olmak ¨¹zere iki grupta incelemek m¨¹mk¨¹nd¨¹r: Belirtili Nesne Y¨¹kleme sorulan ¡°neyi, kimi?¡± sorular?na cevap veren s?zc¨¹k ya da s?zc¨¹k gruplar?d?r. Belirtili nesne durumundaki s?zc¨¹k ya da s?zc¨¹kler y¨¹kleme belirtme h?l ekiyle (-i) ba?lan?r. ?rnek ? Bu ma?? mutlaka izlemeliyim. (neyi izlemeliyim?) (Belirtili Nesne) c¨¹mlesinde ¡°neyi¡± sorusuna cevap veren ¡°bu ma??¡± s?z¨¹ belirtili nesne olarak kullan?lm??t?r. Belirtisiz Nesne ¡°-i¡± belirtme h?l ekini almayan ve ?zneyi bulduktan sonra y¨¹kleme sorulan ¡°ne?¡± sorusuna cevap veren s?zc¨¹kler, belirtisiz nesne olur. ?rnek ? Adam bir ?uval ta??yordu? (ne ta??yordu?) (Belirtisiz Nesne) c¨¹mlesinde y¨¹kleme sorulan ¡°ne¡± sorusuna ¡°bir ?uval¡± cevab?n? al?yoruz. Bu s?zc¨¹k yal?n olarak kullan?ld???ndan yani belirtme h?li eki almad???ndan belirtisiz nesnedir.
- 16. NOT: C¨¹mlenin ??eleri bulunurken ?zne ve nesneyi kar??t?rmamak i?in ?nce y¨¹klemi, sonra ?zneyi, daha sonra da nesneyi bulmal?y?z. ?rnek ? Kalemi d¨¹n ak?am kaybolmu?. ?zne Y¨¹klem c¨¹mlesinde ?zneyi bulmadan ¡°Neyi kaybolmu??¡± sorusunu sorar ve ¡°kalemi¡± s?zc¨¹?¨¹ne nesne dersek yan?lm?? oluruz. ?¨¹nk¨¹ ?nce ?zneyi bulmal?y?z. Buna g?re ¡°Kaybolan ne?¡± sorusunu sordu?umuzda ¡°kalemi (Onun)¡± cevab?n? al?r?z. Demek ki ¡°kalemi¡± s?zc¨¹?¨¹ nesne de?il, ?znedir.
- 17. C¨¹mlede yakla?ma, bulunma, uzakla?ma bildiren, y¨¹klemi yer anlam?yla tamamlayan ??edir. Bu da ¡°-e, -de, -den¡± ekleriyle olu?an s?zc¨¹k veya s?zc¨¹k gruplar?d?r. Dolayl? t¨¹mle?, y¨¹kleme sorulan kime, nereye, neye, kimde, nerede, neyde, Kimden, nereden, neyden, gibi sorularla bulunur. DOLAYLI T?MLE? (YER TAMLAYICISI)
- 19. ?rnek ? Ba? ucumdaki l?mbay? yak?p, saate bakt?m. (neye bakt?m?) (yer tamlay?c?s?) c¨¹mlesinde y¨¹kleme sorulan ¡°neye¡± sorusuna cevap veren ¡°saate¡± s?zc¨¹?¨¹ dolayl? t¨¹mle?tir. ? Seninle evde konu?aca??m. (nerede konu?aca??m?) (dolayl? t¨¹mle? / yer tamlay?c?s?) c¨¹mlesinde y¨¹kleme sorulan ¡°nerede¡± sorusuna cevap veren ¡°evde¡± s?zc¨¹?¨¹ dolayl? t¨¹mle? g?revindedir.
- 20. NOT: ?smin ¡°-e, -de, -den¡± h?l eklerini alan her s?zc¨¹k c¨¹mlede dolayl? t¨¹mle? g?revinde bulunmaz. Bu ekleri alan s?zc¨¹kler, c¨¹mlede zaman veya durum bildirirse, zarf t¨¹mleci olur. ?rnek ? Tam iki saat ayakta bekledik. (zarf t¨¹mleci) ? Unutma, ak?ama seninle bulu?aca??z. (zarf t¨¹mleci) Yukar?daki c¨¹mlelerde ¡°ayakta ve ak?ama¡± s?zleri zarf t¨¹mleci g?revindedir. Bunu y¨¹kleme sordu?umuz sorulardan da anlayabiliriz. Birinci c¨¹mlede h?l ekini alan s?zc¨¹k ¡°nas?l¡±, ikinci c¨¹mledeki s?zc¨¹kler ise ¡°ne zaman¡± sorular?na cevap vermektedir.
- 21. Y?n, zaman, tarz, sebep, miktar, vas?ta ve ?art bildirerek y¨¹klemi tamamlayan ve y¨¹kleme sorulan ¡°ne zaman, nas?l, ni?in, niye, neden, ne kadar, ne ?ekilde?¡± gibi sorulara cevap veren s?z ya da s?z ?bekleri c¨¹mlede zarf t¨¹mleci (zarf tamlay?c?s?) olarak kullan?l?r. ?rnek ? Batuhan bug¨¹n derse gelmedi. (ne zaman gelmedi?) (zarf t¨¹mleci) c¨¹mlesinde y¨¹kleme sorulan ¡°ne zaman¡± sorusuna cevap veren ¡°bug¨¹n¡± s?z¨¹ zaman bildiren zarf t¨¹mlecidir. ? Tu??e derslerine ?ok ?al???rd?. (ne kadar ?al???rd??) (zarf t¨¹mleci) c¨¹mlesinde y¨¹kleme sorulan ¡°ne kadar¡± sorusuna cevap veren ¡°?ok¡± s?zc¨¹?¨¹ miktar bildiren zarf t¨¹mleci g?revinde kullan?lm??t?r. ZARF T?MLEC?
- 22. NOT: ¡±A?a??, yukar?, i?eri, d??ar?, ileri, geri vb.¡± s?zc¨¹kler, yal?n halde kullan?ld???nda zarf t¨¹mlecidir. Ancak bu s?zc¨¹kler isimlere eklenen h?l eklerini ald?klar?nda zarf t¨¹mleci olmaz, c¨¹mlenin farkl? bir ??esi olur. ?rnek ? Ahmet, d??ar?ya ??km??t?. (nereye ??km??t??) (dolayl? t¨¹mle? / yer tamlay?c?s?) c¨¹mlesinde ¡°Nereye ??km??t??¡± sorusuna cevap veren ¡°d??ar?ya¡± s?zc¨¹?¨¹ ¡°-e¡± hal eki ald??? i?in dolayl? t¨¹mle?tir. ? G?revli, i?eriyi kontrol etti. (nereyi kontrol etti?) (nesne) c¨¹mlesinde ¡°Nereyi kontrol etti?¡± sorusuna cevap veren ¡°i?eriyi¡± s?z¨¹ hal eki ald??? i?in nesne g?revindedir. ? A?a?? bakma sak?n. c¨¹mlesinde ¡°Nereye bakma?¡± sorusuna cevap veren ¡°a?a??¡± s?z¨¹ hal eki almadan y?n bildirdi?i i?in zarf t¨¹mlecidir.
- 23. Y¨¹klemin ne ile (hangi ara?la), kimin ile, hangi ama?la, yap?ld???n? g?steren s?z ?beklerine edat t¨¹mleci denir. Y¨¹kleme sorulan ¡°ne ile, ne i?in, kiminle, kimin i?in?¡± sorular?yla bulunur. Edat t¨¹mleci olarak adland?r?lan t¨¹mle?ler de birer zarf t¨¹mlecidir. ??km?? sorularda, se?eneklerde bile olsa, edat t¨¹mleci ad?n?n ge?ti?i g?r¨¹lmemi?tir. Ancak baz? sorular?n ??z¨¹m¨¹nde yard?mc? oldu?u s?ylenebilir. E?er se?eneklerde ¡°edat t¨¹mleci¡± ad? ge?miyorsa, siz ¡°edat t¨¹mleci¡± olarak g?rd¨¹?¨¹n¨¹z s?z ?beklerine zarf t¨¹mleci de diyebilirsiniz. ?rnek ? O, b¨¹t¨¹n yaz?lar?n?, dolma kalemle yazar. (ne ile yazar?) ? Bu ara?t?rmay? arkada?lar?yla yapm??. (kiminle yapm???) ? Bu yemekleri sizin i?in haz?rlad?m. (kimin i?in?) EDAT T?MLEC?
- 24. 3. ARA S?Z Herhangi bir ?genin a??klay?c?s? olarak c¨¹mleye giren, iki virg¨¹l veya iki k?sa ?izgi aras?nda yer alan, c¨¹mleden ??kar?ld???nda c¨¹mlenin anlam?nda herhangi bir daralmaya yol a?mayan, bazen ba??ms?z olarak da c¨¹mleye girebilen s?zc¨¹k ya da s?zc¨¹k gruplar?na ara s?z denir. ?rnek ? Dil, insan?n en g¨¹?l¨¹ silah?, konu?tuk?a etkisini g?sterir. ? ?zmir¡¯e, do?du?u kente, gidiyordu. ? Ya?l? adam onu, kara kuru ?ocu?u, ba?r?na bast?. Yukar?daki c¨¹mlelerde ara s?z, c¨¹mlenin s?ras?yla ¡°?zne, dolayl? t¨¹mle?, nesne¡± gibi ??elerini olu?turmu?tur. ? ?lkenize, Bel?ika¡¯ya, bizi de davet eder misiniz? ? D¨¹nyan?n en y¨¹ksek noktas?na, Everest¡¯e, bir T¨¹rk sporcu da t?rmand?. c¨¹mlelerinde ¡°Bel?ika¡± ve ¡°Everest¡¯e¡± s?zleri ara s?zd¨¹r ve dolayl? t¨¹mle?lerin a??klay?c?s? olarak kullan?lm??t?r.
- 25. C?MLE DI?I UNSUR Ara s?z, bir ?genin a??klay?c?s? olarak kullan?lm??sa, daima a??klad??? ?geden sonra gelir. Bir ?genin a??klay?c?s? olarak kullan?lmam??sa c¨¹mlede ba??ms?z olarak kullan?l?r ve c¨¹mle d??? unsur olarak kabul edilir. ?rnek ? O g¨¹n¨¹n ak?am?, sen de hat?rlayacaks?n, ?ay bah?esinde oturmu?tuk. c¨¹mlesinde ¡°sen de hat?rlayacaks?n¡± s?zleri ara s?zd¨¹r; ama herhangi bir ??enin a??klay?c?s? olarak kullan?lmam??t?r dolay?s?yla c¨¹mle d??? unsurdur.
- 26. ¡°Hi?bir ?eye ihtiyac?m?z yok, yaln?z bir ?eye ihtiyac?m?z vard?r; ?al??kan olmak!¡± ?.???.? Mustafa Kemal Atat¨¹rk