XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska
Download as ppt, pdf1 like9,662 views
Euskal literatura idatziaren sorrera
XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska
- 1. EUSKAL LITERATURAEUSKAL LITERATURA IDATZIARENIDATZIAREN SORRERASORRERA XVI eta XVII. mendeak: IPARRALDEA, EUSKAL LITERATURA IDATZIAREN SEHASKA
- 3. Lehenengo testuak euskarazLehenengo testuak euskaraz Lehen euskal liburua: Etxepareren Linguae Vasconum Primitiae (1545). Liburu hau baino lehenagoko testuak: Akitaniako hilarrietan, Frantziako hegoaldean: anderexo, nescato, sembe, bihox... Kukullako Donemiliaga monastegian, Errioxan (X. mendean): Jzioqui dugu eta guec ajutuezdugu bi esaldi Donemiliagako Errexa herri katalogoan (1025): Opakua, Mendibil, Betolaza Picaud frantziarraren Codex Callixtinus euskal hiztegitxoa (XII. mendea): panem ogui, vinum ardum, carnem aragui
- 4. Pizkundea inprentarenPizkundea inprentaren eskutikeskutik XVI. mendea Pizkunde garaia. Inprentaren sorrerak egoera aldatu Europako hizkuntza askotan literaturaren hasiera Liburuen zabalkunde errazagoa Literaturarako giro aproposa
- 5. Pizkundea inprentarenPizkundea inprentaren eskutikeskutik Gutemberg-ek inprenta sortu: BIBLIA lehen liburua, 1456an. Ordura arte, esku izkribuak: urri eta garestiak, latinez (aberats eta intelektualen esku) Inprenta sortzearekin, liburuak ugaldu eta merkatu (herri hizkuntzetara jo) Inprenta erabakiorra Erdi Arotik Aro Modernorako urrats haietan
- 7. Bernard EtxepareBernard Etxepare Euskal literaturako lehen idazle ezaguna. Linguae Vasconum Primitiae lehen euskal liburu inprimatua, 1545ean Bordelen. Euskal literaturak ere bere lehen kimuak Pizkunde garaian agertu
- 8. LiburuarenLiburuaren edukiaedukia Ekialdeko behe-nafarreraz idatzia Estiloa: 31 lerrotako prosazko sarrera Beste guztia bertsoz idatzia (15 silabatako laukoak) Hiru atal nagusi: Erlijio gaiak: Iudizio Jenerala, amorosen gaztiguya Gai profanoak: emakumeekiko maitasun gaiak Kontrapas eta Sautrela: dantzarako olerki berezi eta alaiak
- 10. Erreforma Euskal HerrianErreforma Euskal Herrian Pizkunde garaia Europan Luterok Testamendu Berria alemanera itzuli, 1522an (Erreforma). Trentoko Kontzilioa, 1545-1563 urte bitartean (Kontrarreforma). EHan ere Erreforma eta Kontrarreformaren eraginak: 1599an Joana Albretekoa, Nafarroako erregina, kalbindar bihurtu , erlijio katolikoa arbuiatuz.
- 11. Leizarraga, erreformaren bidetik Zurrunbiloaren erdi-erdian Kalbindarren erreforma onartu (erreginaren esanetara) Testamendu Berria itzuli: Iesus Christ Gure Iaunaren Testamentu Berria. Bi zailtasun: Prosaren erritmorako euskara egokitu. Euskalkien banaketa: lapurtera oinarri, zuberera eta behe-nafarreraren zenbait forma
- 12. LeizarragaLeizarraga Hiru liburu, 1571n La Rochellen argitaratuak: Iesus Christ Gure Iaunaren Testamentu Berria Kalendrera Abc edo Christinoen instructionea
- 13. EranskinakEranskinak Linguae Vasconum Primitiae, 1545 Kontrapas Sautrela Iesus Christ Gure Iaunaren Testamentu Berria, 1571
- 14. Galderak eta erantzunakGalderak eta erantzunak Etxeparek idatzi zuen liburua baino lehenago ere badira euskal testuak. Adieraz ezazu horretaz dakizuna.
- 15. Akitaniako hilarrietan, Frantziako hegoaldean: anderexo, nescato, sembe, bihox... Kukullako Donemiliaga monastegian, Errioxan (X. mendean): Jzioqui dugu eta guec ajutuezdugu bi esaldi Donemiliagako Errexa herri katalogoan (1025): Opakua, Mendibil, Betolaza Picaud frantziarraren Codex Callixtinus euskal hiztegitxoa (XII. mendea): panem ogui, vinum ardum, carnem aragui
- 16. Zergatik dira hain urriak Pizkunde garai arteko liburuak?
- 17. Inprenta sortu arte: Liburuak esku izkribuak ziren Urri eta garestiak Latinez idatziak Aberats eta intelektualen esku)
- 18. Nork idatzi zuen Linguae Vasconum Primitiae liburua eta noiz eta non argitaratu zen?
- 19. Bernard Etxeparek idatzi zuen eta Bordelen, 1545ean argitaratu zen.
- 20. Zer esan nahi du Linguae Vasconum Primitiae izenburuak eta nondik dator izenburu hori?
- 21. Baskoinen hizkuntzaren lehen fruituak esan nahi du. Etxeparek ondo daki dela euskaraz lehena.
- 22. Zeintzuk dira lehen euskal liburuaren atalak?
- 23. Hiru atal nagusi ditu: Erlijio gaiak: Iudizio Jenerala, amorosen gaztiguya Gai profanoak: emakumeekiko maitasun gaiak Kontrapas eta Sautrela: dantzarako olerki berezi eta alaiak
- 24. Zein euskalkitan dago idatzia Etxepareren Lingua Vasconum Primitiae?
- 25. Hizkuntzari dagokionez, laster ikusten da Etxeparek ez zuela bere euskara apaintzeko eta eredu bateratua erabiltzeko ardurarik. Berak dakien euskalkian, ekiladeko behe- nafarreraz, idazten du.
- 26. Zer gertatzen da Europan Erreforma eta Kontrarreformarekin?
- 27. Pizkunde garaia Europan Luterok Testamendu Berria alemanera itzuli, 1522an (Erreforma). Trentoko Kontzilioa (Kontrarreforma). EHan ere Erreforma eta Kontrarreformaren eraginak: 1599an Joana Albretekoa, Nafarroako erregina, kalbindar bihurtu , erlijio katolikoa arbuiatuz.
- 28. Zein hizkuntzatara itzuli zuen Luterok Testamendu Berria?
- 29. Luterok Testamendu Berria alemanera itzulia argitaratzen du 1522an, eta Biblia osoa 1534an, aleman hizkuntzari batasun bidea eta literatura lantzeko gaitasuna emango ziona.
- 30. Noren agindupean eta zergatik hasi zen Joanes Leizarraga Testamendu Berria itzultzen?
- 31. Nafarroako erregina zen Joana Albretekoaren agindupean hasi zen Leizarraga Testamendu Berria itzultzen. Kalbindarren erreforma onartu eta erreginaren esanetara jartzen da, irakasbide berria zabaldu asmotan.
- 32. Zein euskalkitan dago idatzia Iesus Christ Gure Iaunaren Testamentu Berria eta zergatik?
- 33. Lapurtera hautatzen du oinarritzat, zuberera eta behe-nafarreraren zenbait formaz osatuz. Euskalkien banaketak kezkatzen zuen. Erreformak gure herrian arrakastarik izan balu, hark emandako urratsetatik abiatuko zatekeen euskal literatura eta euskara batua.