Harri sedimentarioak
- 1. PROZESU GEOLOGIKOAKPROZESU GEOLOGIKOAK Lurra etengabe ari da aldatzen, baina oso geldiro.Lurra etengabe ari da aldatzen, baina oso geldiro. Milaka edo milioika urte igaro behar izaten diraMilaka edo milioika urte igaro behar izaten dira aldaketaren bat antzemateko. Horregatik, milioialdaketaren bat antzemateko. Horregatik, milioi urtekoa da denbora unitatea.urtekoa da denbora unitatea. Prozesu geologikoakProzesu geologikoak beroaren eta grabitatearenberoaren eta grabitatearen arteko interakzioaren ondorio dira. Materialakarteko interakzioaren ondorio dira. Materialak berotzen direnean gora egiteko joera dute; hoztenberotzen direnean gora egiteko joera dute; hozten direnean, aitzitik, jaitsi egiten dira. Materialendirenean, aitzitik, jaitsi egiten dira. Materialen etengabeko mugimendu hori da lurraren dinamikarenetengabeko mugimendu hori da lurraren dinamikaren arrazoia.arrazoia.
- 2. PROZESU GEOLOGIKOAKPROZESU GEOLOGIKOAK BARNE-ETA KANPO-PROZESU GEOLOGIKOEK MOLDATZEN DUTE ERLIEBEA
- 3. KANPO-ERAGILEAKKANPO-ERAGILEAK ERAGILE METEOROLOGIKOAKERAGILE METEOROLOGIKOAK harriak puskatuharriak puskatu edo kimikoki aldatzen dituzte, hau da,edo kimikoki aldatzen dituzte, hau da, meteorizatzenmeteorizatzen dute harria. Ez dira mugitzen.dute harria. Ez dira mugitzen. Adib. tenperatura-aldaketa.Adib. tenperatura-aldaketa. KANPO-ERAGILE GEOLOGIKOAKKANPO-ERAGILE GEOLOGIKOAK garraiatugarraiatu egitenegiten dituzte harrien materialak, beraz, harriakdituzte harrien materialak, beraz, harriak higatzekohigatzeko gai dira. Gainera, indarra galtzeangai dira. Gainera, indarra galtzean material horiekmaterial horiek sedimentatusedimentatu egiten dira.egiten dira. Adib. ibaia.Adib. ibaia. Bi kanpo-eragile mota daude:
- 4. KANPO-ERAGILEAK ETAKANPO-ERAGILEAK ETA KANPO-PROZESUAKKANPO-PROZESUAK KANPO-ERAGILEAKKANPO-ERAGILEAK EragileEragile meteorologikoakmeteorologikoak Kanpo-eragileKanpo-eragile geologikoakgeologikoak KANPO-PROZESUAKKANPO-PROZESUAK MeteorizazioaMeteorizazioa (fisikoa edo(fisikoa edo kimikoa)kimikoa) GarraioaGarraioa HigaduraHigadura SedimentazioaSedimentazioa
- 9. Meteorizazioa eta lurzoruarenMeteorizazioa eta lurzoruaren eraketaeraketa Lurrazaleko harriak estaltzen dituen geruza da lurzorua, eta bertan kokatzenLurrazaleko harriak estaltzen dituen geruza da lurzorua, eta bertan kokatzen dira landaretza eta beste izaki bizidun batzuk.dira landaretza eta beste izaki bizidun batzuk. Lurzorua jalkinez edo azaleratzen diren harriez, harri amez, eratua izanLurzorua jalkinez edo azaleratzen diren harriez, harri amez, eratua izan daiteke.daiteke. Lurzouraren eraketa prozesu luzea da eta hainbat etapatan gertatzen da.
- 13. GARRAIOAGARRAIOA Meteorizazioaren ondoriozko materialak kanpoko eragileMeteorizazioaren ondoriozko materialak kanpoko eragile geologikoek garraiatzen dituzte.geologikoek garraiatzen dituzte. Bi garraio mota:Bi garraio mota: Era solidoanEra solidoan:: SuspentsioanSuspentsioan JauzikaJauzika BirakaBiraka HerrestanHerrestan DisoluzioanDisoluzioan GLAZIARRAK dira garraiatzeko gaitasun handien duten eragileak,dira garraiatzeko gaitasun handien duten eragileak, ez dute materialak hautatzen.ez dute materialak hautatzen. HAIZEAK, berriz, oso garraio, berriz, oso garraio selektiboa du.selektiboa du. IBAIEK eta ITSASOAKIBAIEK eta ITSASOAK garraiorako dutengarraiorako duten gaitasuna glaziarren eta haizearen tartekoa da.gaitasuna glaziarren eta haizearen tartekoa da.
- 14. SEDIMENTAZIOASEDIMENTAZIOAKanpoko eragile geologikoek garraiatzeko gaitasuna galtzean, garraiatutakoKanpoko eragile geologikoek garraiatzeko gaitasuna galtzean, garraiatutako materialak jalki egiten dira grabitatearen eraginez. Pilatutako materialeimaterialak jalki egiten dira grabitatearen eraginez. Pilatutako materialei sedimentusedimentu esaten zaie.esaten zaie. SedimentazioaSedimentazioa da garraioa eteten deneanda garraioa eteten denean gertatzen den prozesua.gertatzen den prozesua. Disoluzio bidezko garraioan, ura lurruntzen denean disolbaturik zeudenDisoluzio bidezko garraioan, ura lurruntzen denean disolbaturik zeuden gatzak prezipitatu egiten dira.gatzak prezipitatu egiten dira. Era solidoan garraiatzen dituen materialak tamainaren eta pisuaren araberaEra solidoan garraiatzen dituen materialak tamainaren eta pisuaren arabera jalkitzen dira.jalkitzen dira. Zenbat eta luzeagoa izan garraioa, orduan eta gehiago higatuko dira.Zenbat eta luzeagoa izan garraioa, orduan eta gehiago higatuko dira.
- 15. SEDIMENTAZIOASEDIMENTAZIOA SedimentazioaSedimentazioa ez da prozesu etengabeaez da prozesu etengabea.. Sedimentazio aldi bakoitzean sedimentuSedimentazio aldi bakoitzean sedimentu geruzageruza bat osatzenbat osatzen da, beste une batzuetan jalkin direnetatik bereiz daitekeena.da, beste une batzuetan jalkin direnetatik bereiz daitekeena. Gainjartzearen printzipioarenGainjartzearen printzipioaren arabera, geruza segida bateanarabera, geruza segida batean behean daudenak dira zaharrenak eta goikoak berrienak.behean daudenak dira zaharrenak eta goikoak berrienak.
- 16. SEDIMENTUAK HARRISEDIMENTUAK HARRI SEDIMENTARIOAK BIHURTZEASEDIMENTARIOAK BIHURTZEA 油油Sedimentuak harri sedimentario bihurtzenSedimentuak harri sedimentario bihurtzen dituen prozesu multzoaridituen prozesu multzoari LITIFIKAZIOA edoLITIFIKAZIOA edo DIAGENESIADIAGENESIA deritzo. Prozesu horiekderitzo. Prozesu horiek lurrazalean bertan edo lurrazaletik hurbillurrazalean bertan edo lurrazaletik hurbil daudenean eragiten dute, presio eta tenperaturadaudenean eragiten dute, presio eta tenperatura moderatuetan.moderatuetan. Sedimentuen gainean geruza berriak jalkinSedimentuen gainean geruza berriak jalkin ahala, aldatu egiten dira horiek jasaten dituztenahala, aldatu egiten dira horiek jasaten dituzten baldintzak, eta aldaketa horren ondoriozbaldintzak, eta aldaketa horren ondorioz gertatzen da litifikazioa.gertatzen da litifikazioa.
- 17. LITIFIKAZIO-PROZESUAKLITIFIKAZIO-PROZESUAK TrinkotzeaTrinkotzea ZementazioaZementazioa BerrorientatzeaBerrorientatzea OrdezkatzeaOrdezkatzea
- 18. TRINKOTZEATRINKOTZEA Goiko sedimentuen pisua jasatean, poroak etaGoiko sedimentuen pisua jasatean, poroak eta bertako fluidoak (airea eta ura) murriztu egitenbertako fluidoak (airea eta ura) murriztu egiten dira, eta sedimentuakdira, eta sedimentuak trinkotutrinkotu egiten dira.egiten dira.
- 19. ZEMENTAZIOAZEMENTAZIOA Sedimentuen artean dagoen urak hainbat gai dituSedimentuen artean dagoen urak hainbat gai ditu disolbatuta, eta horiek prezipitatzen direnean, poroakdisolbatuta, eta horiek prezipitatzen direnean, poroak betetzen dituzte. Era horretan, zementu erako gaibetetzen dituzte. Era horretan, zementu erako gai batek elkartzen ditu zatikiak, eta horrek ere murriztubatek elkartzen ditu zatikiak, eta horrek ere murriztu egiten du porositatea. Prozesu horriegiten du porositatea. Prozesu horri zementazioazementazioa esaten zaio.esaten zaio.
- 20. BERRORIENTATZEA ETABERRORIENTATZEA ETA ORDEZKATZEAORDEZKATZEA Beste prozesu batzuk: hala nola, mineral planarrakBeste prozesu batzuk: hala nola, mineral planarrak berrorientatzeaberrorientatzea edoedo ordezkatzeaordezkatzea, hau da,, hau da, sedimentuaren jatorrizko mineralak beste mineralsedimentuaren jatorrizko mineralak beste mineral batzuetan eraldatzea sedimentutik kanpoko gaiekinbatzuetan eraldatzea sedimentutik kanpoko gaiekin erreakzionatu ondoren.erreakzionatu ondoren.
- 21. FOSILTZEAFOSILTZEA FosilFosil esaten zaio harrietan dagoen izaki bizidunenesaten zaio harrietan dagoen izaki bizidunen edozein hondakini edo haren jardueraren edozeinedozein hondakini edo haren jardueraren edozein arrastori.arrastori. Fosiltzeko ezinbestekoa da sedimentuek hondakinakFosiltzeko ezinbestekoa da sedimentuek hondakinak laster lurperatzealaster lurperatzea. Era horretan, saihestu egiten da. Era horretan, saihestu egiten da beste izaki bizidun batzuen edo higaduraren ondoriozbeste izaki bizidun batzuen edo higaduraren ondorioz sedimentuak suntsitzea, eta horrez gainera,sedimentuak suntsitzea, eta horrez gainera, mikroorganismoen ondoriozko deskonposizioa eremikroorganismoen ondoriozko deskonposizioa ere murriztu egiten da.murriztu egiten da.
- 23. ARIKETA
- 24. EGITURA SEDIMENTARIOAK:EGITURA SEDIMENTARIOAK: estratifikazioaestratifikazioa Harri sedimentarioen egitura bereizgarria ESTRATIFIKAZIOA da,Harri sedimentarioen egitura bereizgarria ESTRATIFIKAZIOA da, hau da,hau da, estratutanestratutan edoedo geruzatangeruzatan agertzea.agertzea. a)a) Taula formako estratifikazioaTaula formako estratifikazioa da ohikoena, sedimentazio-da ohikoena, sedimentazio- aldiak egon direnean, hau da, sedimentazioa ez deneanaldiak egon direnean, hau da, sedimentazioa ez denean jarraitua izanjarraitua izan
- 25. b)b) Estratifikazio masiboa,Estratifikazio masiboa, estratifikazioa eten ezestratifikazioa eten ez bada eta jarraitua izanbada eta jarraitua izan bada, ezin dira geruzakbada, ezin dira geruzak bereizi.bereizi.
- 26. EGITURA SEDIMENTARIOAKEGITURA SEDIMENTARIOAK ESTRATU AZALEANESTRATU AZALEAN RIPPLEAKRIPPLEAK KORRONTE-MARKAKKORRONTE-MARKAK
- 27. EGITURA SEDIMENTARIOAKEGITURA SEDIMENTARIOAK ESTRATU AZALEANESTRATU AZALEAN LEHORTZE-LEHORTZE- PITZADURAKPITZADURAK
- 28. HARRI SEDIMENTARIOAKHARRI SEDIMENTARIOAK Sedimentuak litifikatzean eratzen diren harriakSedimentuak litifikatzean eratzen diren harriak harriharri sedimentarioaksedimentarioak dira.dira. Harri sedimentario detritikoakHarri sedimentario detritikoak : sedimentuak: sedimentuak solido eran garraiatuak izan badira.solido eran garraiatuak izan badira. Harri sedimentario ez detritikoakHarri sedimentario ez detritikoak :: sedimentuak beste era batera garraiatuaksedimentuak beste era batera garraiatuak izan badira, adib. disolbatuta.izan badira, adib. disolbatuta. Bitarteko harri sedimentarioakBitarteko harri sedimentarioak : aurreko: aurreko bien ezaugarriak dituztenak.bien ezaugarriak dituztenak.
- 29. 1) HARRI SEDIMENTARIO1) HARRI SEDIMENTARIO DETRITIKOAKDETRITIKOAK
- 30. Osaera kimikoarenOsaera kimikoaren arabera sailkatzen dira,arabera sailkatzen dira, honek harrien jatorriahonek harrien jatorria erakusten baitu.erakusten baitu. Harri karbonatodunakHarri karbonatodunak EbaporitakEbaporitak Harri organogenoakHarri organogenoak 2) HARRI SEDIMENTARIO2) HARRI SEDIMENTARIO EZ-DETRITIKOAKEZ-DETRITIKOAK
- 31. 2) HARRI SEDIMENTARIO2) HARRI SEDIMENTARIO EZ DETRITIKOAKEZ DETRITIKOAK
- 32. 3) BITARTEKO HARRI3) BITARTEKO HARRI SEDIMENTARIOAKSEDIMENTARIOAK Tuparriak edo margakTuparriak edo margak kareharri etakareharri eta lutita bitarteko harri sedimentario osolutita bitarteko harri sedimentario oso arruntak dira.arruntak dira.
- 33. HARRI SEDIMENTARIOETAKOHARRI SEDIMENTARIOETAKO MINERALAKMINERALAK Mineral sedimentarioak,Mineral sedimentarioak, detritikoak edo prezipitaziodetritikoak edo prezipitazio kimikokoak izan daitezke,kimikokoak izan daitezke, jatorriaren arabera:jatorriaren arabera: Mineral detritikoak:Mineral detritikoak: ugarienakugarienak kuartzoakuartzoa,, mineralmineral buztintsuak eta mikakbuztintsuak eta mikak dira.dira. Prezipitazio kimikokoak:Prezipitazio kimikokoak: ohikoenaohikoena kaltzitakaltzita..
- 34. NOLA OSATU GUNE BATEKONOLA OSATU GUNE BATEKO HISTORIA GEOLOGIKOAHISTORIA GEOLOGIKOA Harri sedimentario baten ezaugarriak hainbatHarri sedimentario baten ezaugarriak hainbat osagairen ondorio dira: sedimentuak garraiatu dituenosagairen ondorio dira: sedimentuak garraiatu dituen eragileak, garraioak zenbat denbora iraun duen eta zereragileak, garraioak zenbat denbora iraun duen eta zer garraio motak izan diren, arro sedimentarioarengarraio motak izan diren, arro sedimentarioaren baldintzak, hala nola ur korronteak, haizea, izakibaldintzak, hala nola ur korronteak, haizea, izaki bizidunak, T捉bizidunak, T捉 Beraz,Beraz, harri baten ezaugarriek inguruharri baten ezaugarriek inguru sedimentarioaren ezaugarriak islatzen dituzte.sedimentarioaren ezaugarriak islatzen dituzte. Lurrazaleko eremu bateko baldintzak denbora zeharLurrazaleko eremu bateko baldintzak denbora zehar alda daitezkeenez, ingurune sedimentarioak erealda daitezkeenez, ingurune sedimentarioak ere aldatuko dira, eta aldaketa horiek gune horretanaldatuko dira, eta aldaketa horiek gune horretan osatutako harrien segidan islatuko dira.osatutako harrien segidan islatuko dira.
- 35. ARIKETA
- 36. NOLA OSATU GUNE BATEKO HISTORIANOLA OSATU GUNE BATEKO HISTORIA GEOLOGIKOAGEOLOGIKOA Lurraren historian zehar, mugimendu erlatiboak gertatu dira kontinentearen eta ozeanoaren artean, bai litosfera zein itsas mailaren gorabeherak direla- eta. TRANSGRESIOA: itsasoak kontinenterantz egiten duenean. ERREGRESIOA: itsasoak atzera egiten duenean.
- 37. NOLA OSATU GUNE BATEKONOLA OSATU GUNE BATEKO HISTORIA GEOLOGIKOAHISTORIA GEOLOGIKOA TRANSGRESIO BATEN SEGIDA
- 38. ARIKETA
- 39. ARIKETA
Editor's Notes
- #2: {"38":"","27":"","16":"","5":"","33":"","22":"","11":"","39":"","28":"","17":"","6":"","34":"","23":"","12":"","1":"","29":"","18":"","7":"","35":"","24":"","13":"","2":"","30":"","19":"","8":"","36":"","25":"","14":"","3":"","31":"","20":"","9":"","37":"","26":"","15":"","4":"","32":"","21":"","10":""}