�ݺ�ߣ

BÖLÜM 4
İŞYERİ DÜZENİ VE İŞ ANALİZLERİ
4.1. Yerleştirme Düzeni Amaçları ve Çeşitleri
4.1.1. Yerleştirme Düzeni Çeşitleri
4.1.2. Taşıma
4.2. İş Analizleri Temel Metotları
4.2.1. Metot Etüdü
4.2.2. İş Ölçümü
4.3. İş Ölçümü Teknikleri ve Uygulaması
4.3.1. İş Ölçümü Teknikleri
4.4. İş Değerlemesi ve Ücret Sistemleri İlişkisi
4.4.1. Ücret Teşvik Sistemleri
% 25 – (14 saat – 3 hafta)

4.1. Yerleştirme Düzeni Amaçları
ve Çeşitleri
 İş yeri yerleştirme düzeni veya diğer adıyla fabrika
yerleştirme düzeni üretim sisteminin tasarlanmasında
oldukça önem taşıyan bir konudur.
 İşyeri yerleştirme düzeni oluşturmadaki amaç; insan
gücü, makine, malzeme, hammadde ve yarı mamullerin
fabrika içerisinde izleyecekleri yolları planlayarak bunları
üretim tasarımına entegre edebilmektir.

ve Çeşitleri
 İş yeri düzeni kurulurken makinelerin konumlandırılacağı
alanlar ve depoların yerleri ile kapasitelerinin hesaplanması ve
malzemelerin taşınma şekillerinin belirlenmesi gerekmektedir.
 Buradaki amaç fabrika içerisindeki hareketlerin en aza
indirgenerek kapasitenin en ekonomik şekilde kullanımının
sağlanmasıdır.
 İş yeri yerleştirme düzenine iki durumda ihtiyaç duyulmaktadır:
1) İlk defa kurulan yeni bir tesisin yerleştirilmesi
2) Mevcut bir tesisin yeniden düzenlenmesi

ve Çeşitleri
 İlk defa kurulan bir tesiste yerleştirme düzenin
oluşturmak daha kolay olmakta ve optimum çözüme
daha kolay ulaşılmaktayken, mevcut bir tesiste değişiklik
yapılarak optimum çözüme ulaşılması daha zorlayıcı
olmaktadır.
 Sebep olarak tesisin özellikleri, kullanılan makineler ve
alan sınırlamaları söylenebilir.
 İyi planlanmış bir yerleştirme düzeninin bir takım
amaçları yerine getirmesi beklenmektedir;

ve Çeşitleri
 Üretim faaliyetinde iyileştirmelerin sağlanması
Yerleştirme düzeninin oluşturulmasındaki ana amaç;
yapılan üretim faaliyetlerinin kolaylaştırılması, en verimli
ve etkin bir şekilde yürütülmesi ve üretkenliği
arttırabilmektir.
 Dolayısıyla çalışma alanlarının, makinelerin ve
malzemelerin optimum hat üzerinde yerleştirilmesi
gerekir. Üretim aşamasında oluşabilecek bekleme ve
gecikmeler tamamen ortadan kaldırılamasa bile
minimum düzeye indirgenmesini sağlayacak bir
yerleştirme düzeninin oluşturulmasına çalışılmalıdır.

ve Çeşitleri
 İnsan gücünden en iyi şekilde yararlanılması
 Sahip olunan insan gücünün yerleştirme düzenindeki
yanlışlıklardan dolayı boşa harcanmaması gerekir. Bunu
sağlayabilmek için malzemelerin insanlar tarafından
taşınmasının minimum düzeye indirgenerek makinelerin
işçinin boş kalmayacağı şekilde dengelenmesi
gerekmektedir.

ve Çeşitleri
 Malzeme taşınmasının en aza indirgenmesi
 Optimum yerleştirme düzeni malzeme hareketini en aza
indirmektedir. Fabrika yerleştirme düzeni ve malzeme
taşıma kavramı arasında doğrudan bağlantı vardır. Etkin
ve amaca uygun taşıma araçlarının seçilmesi ve
yerleştirilme düzenleri malzeme taşınmasında olumlu
sonuçlar vermektedir.

ve Çeşitleri
 Makine ve teçhizat yatırımının azaltılması
 Uygun yerleştirilmesi yapılan makine ve teçhizat ile
ihtiyaca cevap verilmesi mümkündür. Dolayısıyla benzer
işler için aynı ekipmanlardan tekrar tekrar satın alımlarda
bulunmaya gerek kalmaz.

ve Çeşitleri
 Yarı ürün miktarının azaltılması
 Bir işletmede yüksek verimliliğin elde edilmesi, üretilen
malzemenin
bir işlemden diğerine vakit kaybetmeksizin
sürekli olarak akmasıyla mümkün olur.
Her parçanın fabrikada fazladan durduğu her dakika
maliyetlerde artışa sebep olur.

ve Çeşitleri
 Değişecek koşullara kolayca uyabilmek
 Günümüzde ürün çeşitliğindeki artış dolayısıyla ürünlerin
nitelikleri ve miktarlarında hızlı bir değişim görülmektedir.
İleride oluşabilecek değişiklikleri önceden görerek gerekli
tedbirlerin alınması oluşacak yeni durumlara uyum
sağlanmasını kolaylaştıracaktır.
 Etkili gözetim olanağı
 Yapılan işler ilgili kişiler tarafından kontrol edilip
gözetlenmektedir. Dolayısıyla iyi oluşturulmamış bir
düzende etkin gözetim yapılabilmesi mümkün değildir.
Gözetimin yapılabilmesi adına dağınık iş yerlerinin
optimum yerleştirme düzenini alması sağlanmalıdır.

ve Çeşitleri
 Bu sayılan hedeflere ulaşılabilmesi için bir yerleştirme
düzeni kurulurken amaçların öncelikleri tespit edilerek
optimum yerleştirme düzeninin kurulması sağlanmalıdır.
 Üretim sırasında, üretimin üç öğesi (insan, malzeme,
makine) ya ayrı ayrı ya da beraberce hareket
etmektedir. İş yeri düzenleme çalışmalarına başlarken
bu üç öğeden hangisinin veya hangilerinin hareket
ettirileceğine karar verilip yerleştirme düzeninin çeşidi
seçilir.

ve Çeşitleri
 4.1.1. Yerleştirme Düzeni Çeşitleri
Yerleştirme düzeni; Sabit Konumlu, İşleme Göre ve Ürüne
Göre Yerleştirme olmak üzere ele alınacaktır
4.1.1.1. Sabit Konumlu Yerleştirme
Bu yerleştirme düzeninde malzemeler ve ana parçalar
sabit tutulurken işgücü, makineler ve diğer malzemeler
sabit olan yere taşınarak üretim tamamlanır.
Örneğin işlenen ürünün ağır olduğu uçak, gemi, vb.
ürünlerin imalatı bu tarz yerleştirme düzeninde
gerçekleştirilir.

ve Çeşitleri
 4.1.1.2. İşleme Göre Yerleştirme
Bu yerleştirme düzeninde aynı işlemi yapan makineler
belli bir yerde toplanırlar. İşlenecek olan malzeme veya
parçalar bir yerden başka yere taşınırlar. Sipariş
üretiminde ağırlıklı olarak tercih edilmektedir.
İşleme göre yerleştirmenin temel özellikleri şunlardır:
1. Düşük makine yatırımı
2. Esnek üretim programları
3. Esnek makine kullanımı
4. Esnek işgücü kullanımı

ve Çeşitleri
 4.1.1.3. Ürüne Göre Yerleştirme
Ürünün izlediği işlemler sırasına göre bir yerleştirme
düzeni kurulmaktadır. Sürekli üretime daha uygun olan
bir yerleştirme düzenidir.
İş istasyonlarının boş durması, ara depolarda yığılmaların
olması gibi durumlar işlem sürelerinin arasındaki
farklılıklardan meydana gelir ve bunun ortadan
kaldırılması amacıyla üretim hattının dengelenmesi
yöntemi uygulanır. Uygulamada iş istasyonları arasındaki
kapasite farkları toplamının minimum yapılmasına
çalışılır.

ve Çeşitleri
 Ürüne göre yerleştirmenin temel özellikleri;
1. Esneklik azdır.
2. Taşıma azdır.
3. İş akışı düzgündür.

ve Çeşitleri
 4.1.2. Taşıma
 Malzemeler işlemden geçirilmek için aynı bölüm içinde
bir yerden bir yere veya farklı bölümlere taşınmak
durumunda kalabilirler. Bu taşıma işlemini gerçekleştiren
birçok farklı taşıma aracı bulunmaktadır. Taşıma işlemi
işletmeler için bir maliyet faktörü olarak karşımıza çıkar.
İş yeri içerisindeki bu taşıma maliyetleri aracın cinsi,
kullanım oranı, performansı, taşıma miktarı gibi
faktörlere bağlıdır.

ve Çeşitleri
 İş yerlerinde kullanılan araç türleri ise;
1. Konveyör bantlar
2. İstif makineleri
3. Kreyn (vinç)
4. Palet
5. Konteyner

 Bir işletmenin işleyişiyle ilgili tüm ayrıntıların tespit
edilmesi anlamına gelen iş analizlerinin üretim
sistemlerinin kurulmasında önemli bir rolü
bulunmaktadır.
 İşin nasıl yapılacağı, performansın nasıl
değerlendirileceği, iş görenlere ödenecek ücretler ve
ödüllendirmelerin nasıl olacağı iş analizinde cevap
aranan sorulardır.

 4.2.1. Metot Etüdü
 İş düzenlemesinin temel unsuru olan bu metotta amaç,
en yüksek işçi ve işçi-makine üretkenliğini sağlayan
metodun tespitidir.
 Etkin ve verimli metotlar geliştirilmesi amacıyla mevcut iş
yapma şekillerinin kayıtları tutulup incelenerek, el ve
vücut hareketleri, araç, gereç, çalışma alanı, hammadde,
ürün, iş düzeni gibi konularda analiz yapılıp kolaylık,
zaman-malzeme ve düşük maliyet elde edilmeye
çalışılır.

 Metot etüdünde kullanılan kayıt çeşitleri;
1. Öz kayıt,
2. akış diyagramları,
3. çoklu faaliyet şemaları,
4. işlem şemaları,
5. SİMO, (iş-işçi iş akım şemasının en küçük hareketlerini
gösteren şeklidir.
6. MEMO, (Çalışana bilgi verme formu)
7. Cyclegraph’tır. (Grafik döngüsü)

 4.2.2. İş Ölçümü
 Belli bir işlemin bir işçi tarafından belirli çalışma
koşullarında normal bir hızda yapılması için gerekli
sürenin tespit edilmesi için yapılan çalışmalar olarak
ifade edilebilir.
 İş ölçümü işletmelerin her alanında kullanılabilen farklı
tekniklerden oluşmaktadır.
 Bu tekniklerin her biri zaman ve maliyet tasarrufu
sağlamaları açısından uygun oldukları alanlarda tercih
edilmektedirler.

 İş ölçümü, kalifiye bir işçinin belirli bir işi,
tanımlanmış bir performans düzeyinde yapması için
gereken zamanın bulunması amacıyla tasarlanmış
teknikleri uygulamasıdır.
 İş ölçümleri işletmeler açısından büyük öneme sahiptirler
ve birçok alanda kullanılmaktadırlar.

 İş ölçümlerinden faydalanılan alanlar:
1. Alternatif metotların verimliliklerinin karşılaştırılması, aynı
şartlar altında işin en az zamanda yapılmasını sağlayan
metodun belirlenmesi
2. Çalışanların iş yüklerinin dengelenmesi
3. Üretim plan ve programları için gerekli verilerin
sağlanması
4. Verilecek tekliflerde fiyat ve teslim sürelerinin tahminleri
için bilgi sağlanması

5. Ücret teşvik tablolarının hazırlanması için işgücü
performansları ve makine yükleme standartlarının
belirlenmesi
6. İşçilik maliyetinin kontrolünde kullanılacak standartların
belirlenmesi
7. Standart maliyetlerin çıkarılması ve bütçelemede
8. Yatırım ihtiyaçlarının saptanmasında
 İş ölçümü için kullanılan belli başlı tekniklerden
hangisinin kullanılacağına karar verilirken kullanılacak
olan alanın rolü büyüktür.

 4.3.1. İş Ölçümü Teknikleri
 Belli başlı dört tane iş ölçüm tekniği bulunmaktadır.
 4.3.1.1. Zaman Etüdü
 Belirli koşullar altında, belirli bir işin çalışma hız ve
zamanlarının kayıtları yapılır ve elde edilen verilerin
analiz sonucu, işin belli bir performans düzeyinde
yapılabilmesi için gerekli zaman bu teknikle belirlenir.

 Zaman etüdü için oluşturulan forma işçilerin çalışma hızı
ve çevresel tüm koşullar kaydedilerek gelecekte de
yararlanılmak üzere saklanır.
 Bu kayıtlara ilişkin veriler otomatik kayıt yapan cihazlarla
yapılabileceği gibi daha çok bir kronometre yardımıyla
ilgili kişiler tarafından yapılır.
 Zaman etüdüne başlamadan önce gözlemlenecek işçinin
bilgilendirilmesi gerekir.

 4.3.1.2. İş Örneklemesi
 İş sistemi elemanlarının sürekli gözlemlenmesi yerine
tesadüfî seçilen zamanlarda anlık olarak
gözlemlenmelerine dayanmaktadır.
 Diğer tekniklere nazaran bilgiler daha kısa zamanda ve
daha az maliyetle elde edilir.
 İş örneklemesi tekniğinden standart zamanların
hesaplanması, faaliyet analizi ve performans değerleme
alanlarında yararlanılır.

 İş örneklemesinde,
1. Ölçme yapmak için cihaza ihtiyaç duyulmaz,
2. gözlem yapılan yere sürekli bağlı olmak gerekmez,
3. daha uzun bir süreyi kapsadığından daha güvenilirdir,
4. kayıt işlemleri için daha az kalifiye eleman yeterli
olmaktadır,
5. ara verilebilmesi mümkündür.

 4.3.1.3. Önceden Saptanmış Zaman Standartları
 İşletme henüz üretime geçmeden daha kuruluş
aşamasındayken başlayan bu ölçüm tekniği, en iyi
yerleştirme düzeninin belirlenmesi ve maliyetlerin baştan
hesaplanabilmesini sağlar.
 Kısa zamanda sonuç alınmaktadır.
 Gözlemlere dayanmadığı için uygulandığı her zaman
aynı sonuçları vermektedir.

 4.3.1.4. Standart Verilerin Sentezi
 İşletmede sürekli tekrarlanan işlemler için standart
zamanlar belirlenerek daha sonra aynı ya da benzer
koşullardaki işlemler için kullanılırlar.
 Elde edilen veriler daha sonra oranlama yoluyla standart
zamanın hesaplanmasında kullanılır.
 Örneğin; bir işçi bir parçayı 1 dakikada kutuya
yerleştiriyorsa 10 parçayı 10 dakikada kutularına
yerleştirir.

4.4. İş Değerlemesi ve
Ücret Sistemleri İlişkisi
 İş değerlemesi maliyetleri düşürmek ve verimlilik artışı
sağlamak amacıyla kullanılmaktadır.
 Çeşitli işlerdeki ortak faktörleri göz önünde bulundurarak
işlerin içerik ve önem bakımından karşılaştırılmasıyla
işlere değer biçilmesidir.
 İş değerlemesinde kişilerin başarısı değil, işlerin yapılışı
ile ilgili koşullar üzerinde durulmaktadır.
 İşlerin göreceli değerini belirleyip dengeli bir ücret
yapısının kurulmasına temel oluşturur.
 İş değerlemesinde çoğunlukla kullanılan faktörler
öğrenim durumu, tecrübe, sorumluluk yükü, mesleki bilgi,
iş tehlikeleri ve çalışma koşullarıdır.

 İşi değerlemesinde etkili olan faktörler ayrı ayrı
incelendiğinde ücret sistemine olan etkilerinin yüzdesel
olarak farklılık gösterdiği görülmektedir.
 Beceri ana başlığı altında toplayabileceğimiz eğitim,
tecrübe, inisiyatif ve işe uygun kişinin bulunmasındaki
gülcük faktörleri daha zor bulunur ve daha fazla yatırım
gerektirdiğinden dolayı ağırlıklı yüzdesi daha fazladır.
Yaklaşık ağırlığı %40-55 oranındadır.
 Gayret faktörüne bakıldığında bedensel ve zihinsel
çabaların toplamı olarak karşımıza çıkmaktadır. Kişisel
gayretin değerlendirilmesinin yaklaşık ağırlığı %15-20
oranındadır.

 Sorumluluk faktörünün içine makine, malzeme, emniyet,
iş güvenliği gibi başlıklar girmektedir. Çalışanların işle
ilgili olarak üstlenmesi gereken bu sorumluluklar %20
orana sahiptir.
 İş koşulları faktörü çevre koşulları ve işin
mahremiyetinden oluşur.
 İşin yapıldığı yer ve ortamın özelliklerini ifade eden bu
faktörün ağırlıklı ortalaması %10-20 arasında
değişmektedir.

 Tüm bu faktörler göz önünde bulundurularak iş
değerlemesi yapılıp işi yapan kişiye uygun bir ücret
seviyesi belirlenmektedir.
 Ücret teşvik sistemleri tüm işletmelerde kullanılan ve
çalışanların motivasyonunu yakından etkileyen
sistemlerdir. İşletmelerin ana amacı üretimi ve üretkenliği
arttırmaktır. Böylece daha fazla üretim daha fazla satış
ve daha fazla kâr elde edebileceklerini hesaplarlar.

 Genel olarak iyi bir ücret teşvik sisteminin hedefleri;
1. Üretim miktarını arttırmak
2. İşçilik maliyetlerinin düşürmek
3. Makineleri belli bir değerden daha yüksek verimle
çalıştırmak
4. Hammaddeden mümkün olduğu kadar daha fazla ürün elde
etmek, bu şekilde israf edilen malzeme oranını azaltmak
5. Pahalı malzemelerin kullanımını düşürmek
6. İmalatta kullanılan güç kaynaklarının sarfiyatını azaltmak
7. İşçiye daha fazla ücret ödeyerek onun moralini yükseltmek
ve daha iyi bir yaşam standardı sağlamak

 4.4.1. Ücret Teşvik Sistemleri
 Ücret teşvik sistemleri iki ana başlıkta sınıflandırılır:
 4.4.1.1.Maddi Olmayan Sistemler
 Parasal olmayan ancak varlıklarıyla çalışanların
motivasyonunu etkileyen türden destekler maddi
olmayan sistemlerin içinde yer almaktadır. Bunları
aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:
1. Firmanın ünü
2. Sosyal güvenlik koşulları
3. Verilen eğitim olanakları
4. Çalışma yeri
5. Çalışma koşulları

 4.4.1.2. Maddi Sistemler
 Parasal olan bu sistemler ölçülmemiş sistemler, kısmen
ölçülmüş veya değerlendirilmiş sistemler ve ölçülmüş
sistemler olarak gruplandırılabilirler.
 Ölçülmemiş sistemlerde piyasa fiyatının çok üstünde bir
ödeme yapılması söz konusudur. Kısmen ölçülmüş
sistemlerde çalışanların nitelikleriyle bağlantılı bir ödeme
yapıldığı görülmektedir. Burada çalışanların
performanslarını izleyerek liyakat takdirini kontrolü
gerçekleştiren kişi yapmaktadır.

 Ölçülmüş sistemlerde iş ile ücret arasında doğrusal bir
ilişki bulunmaktadır.
 Belli bir zaman periyodunda normal olarak bir işçinin
yapacağı işi belirleyip bunun üzerine çıkanlara fazladan
ücret ödenmesi esasına dayanır.
 Buna günümüzde prim sistemi de denilmektedir.
 Uygulamada en çok kullanılan ölçülmüş sistemlerdir.

 Ölçülmüş teşvik sistemlerinin başarılı olabilmesi için şu
hususların gerçekleşmesi beklenir:
1. Kalite ve metot standardizasyonu
2. Yeterli iş spesifikasyonu
3. Doğru ve tutarlı iş ölçümü
4. Kişilere veya mümkün olan en küçük gruplara prim
ödenmesi
5. Doğru kayıtlar ve standart zamanların etkin kontrolü
6. Anında bildirim ve prim ödemesi
7. Beklemeler ve diğer işlerin bir esasa bağlanması
8. Sadece kabul edilen kalitede işler için prim ödenmesi

A. Parça Başı veya Standart Zaman Sistemi
 En çok kullanılan ve en etkili ödeme sistemi olarak
karşımıza çıkar.
 Çalışanlara üretim birimi başına belli bir ücret
ödenmektedir.
 Çalışanlar tarafından da anlaşılması kolaydır ve
motivasyonu arttırmayı sağlar.
 Ancak saat ücretlerindeki değişikliklerin sık olması gibi
durumlarda standart zaman adını alarak fazladan
çalışılan saatlere ücret ödenmesi şeklinde uygulanır.
 Genellikle prim başlangıç noktası İngiliz standart skalası
olan 75 olarak kabul edilmektedir.

 Örnek: Saat ücreti 10 TL olan bir kutulama işçisi 60
saatlik haftalık çalışma içinde 400 adet büyük 200 adet
küçük kutu yerleştirmekte, 1.5 saat malzeme beklemekte
ve 1.5 saatte başka işlerle uğraşmaktadır. Büyük
kutulama için standart zaman 8, küçük kutulama için
standart zaman 4’tür. Prim performansı 75’ten
başlamakta ve bekleme ve diğer çalışmalar 100
üzerinden değerlendirilmektedir. İşçinin haftalık primi ne
kadardır?

Yapılan İş Adet Standart Zaman Toplam Standart
Zaman
Büyük kutu 400 8 400x8/60=53.3 saat
Küçük kutu 200 4 200x4/60=13.3 saat
Bekleme 1.5 saat
Diğer işler 1.5 saat
Toplam 69.6 saat
Tanınan zaman = 69.6x100/75 = 92.8 saat
Prim = (92.8-60) x10 = 556.8 TL’dir.

B. Ücret Planları
 Üç farklı şekilde uygulanmaktadır.
 Düz parça başı ücret: İşçinin ürettiği her birimi
değerlendirerek ücret ödenmesini öngören sistemdir. Parça
başına miktar arttıkça ücret artar, miktar azaldıkça ücret azalır.
 Garantili parça başı ücret: İşçinin ürettiği ürün belli bir
standardın üstümde olursa prim verilir ancak üretim belli bir
standardın altına inerse standart üretimin ücreti ödenmektedir.
 Teşvikli ücret: Üretim standart üretim miktarının altında
gerçekleşmiş olsa bile standart üretimin ücreti garantisi
verilmektedir.

�ݺ�ߣ

Uretim Yonetimi 4 Bölümü

Recommended

More Related Content

What's hot (20)

Viewers also liked (13)

Similar to Uretim Yonetimi 4 Bölümü (20)

More from Aretiasus (20)

Uretim Yonetimi 4 Bölümü